Mutaxasisslar Cho’lponning adabiy tanqidiy qarashlari jadidchilik g’oyalari ta’sirida shakllanganini yakdillik bilan ta’kidlaydilar. "Adabiyot nadur?" maqolasi ham bu fikrning to’g’riligini ifodalash uchun yetrali

Cho’lpon — teatr tanqidchisi. Cho‘lpon sahna san’ati haqida, sahnalashtirilgan qator asarlar haqida maqolalar, taqrizlar yozib, bu sohada ham o‘zining chuqur bilimi, yuksak didi va teran mahoratini namoyon eta oldi. Teatrda adabiy maslahatchi bo’lib ishlagani bois asarlar muhokamasida og‘zaki aytgan fikrlari, matbuotda maqola tarzida, mulohaza tarzida bosilib ketganlari ham yo‘q emas. Lekin, bundan qat’i nazar, ayrim jiddiy maqola va taqriz, balki hatto ba’zan bir qarashda e’tiborsizdek, umumiy fikrlardangina iborat bo’lib ko‘ringan maqola va taqrizlarda uchrovchi ayrim teran va chuqur mulohazalaming o‘ziyoq Cho'lponga 20—30-yillarda endigina shakllanayotgan realistik adabiy tanqidchilikning o‘ziga xos ijod turi-alohida fan sifatida oyoqqa turishida muhim o‘rin tutgan munaqqid sifatida qarashga to’la asos beradi.

• Cho’lpon — teatr tanqidchisi. Cho‘lpon sahna san’ati haqida, sahnalashtirilgan qator asarlar haqida maqolalar, taqrizlar yozib, bu sohada ham o‘zining chuqur bilimi, yuksak didi va teran mahoratini namoyon eta oldi. Teatrda adabiy maslahatchi bo’lib ishlagani bois asarlar muhokamasida og‘zaki aytgan fikrlari, matbuotda maqola tarzida, mulohaza tarzida bosilib ketganlari ham yo‘q emas. Lekin, bundan qat’i nazar, ayrim jiddiy maqola va taqriz, balki hatto ba’zan bir qarashda e’tiborsizdek, umumiy fikrlardangina iborat bo’lib ko‘ringan maqola va taqrizlarda uchrovchi ayrim teran va chuqur mulohazalaming o‘ziyoq Cho'lponga 20—30-yillarda endigina shakllanayotgan realistik adabiy tanqidchilikning o‘ziga xos ijod turi-alohida fan sifatida oyoqqa turishida muhim o‘rin tutgan munaqqid sifatida qarashga to’la asos beradi.

Cho'lpon tanqidchilikning taqriz, maqola va portret singari janrlarining yuzaga kelishi, qaror topishida alohida xizmat ko‘rsatdi. Davrning professional tanqidchilaridan qolishmaydigan darajadagi maqola, taqrizlar yozdi. Cho'lpon adabiy tanqidda janriy rang-baranglikka intildi, qarashlarini turli shakllarda namoyon qildi. Bu jihatdan, uning taqriz janridagi jajji-jajji chiqishlari e’tiborni tortadi. Aksariyat taqrizlarini u o‘zbek teatrida sahnalashtirilgan dramatik asarlarga bag‘ishladi. Cho'lpon 20-yillaming boshlarida Fitratning “Chin sevish” va “Abo Muslim” dramalariga taqriz yozdi. Bularda ikki muammo: 1) dramatik asaming badiiy-estetik qimmatini ochish; 2) dramatik asaming sahna asariga aylanish jarayoni tufayli g‘oyaviy-estetik ta’sirning mohiyatini ochish ko‘zga yaqqol tashlanadi. Chunonchi, tanqidchi Fitratning “Chin sevish”dramasi haqida yozar ekan, muallif ijodini baholashda faxru fazl usulidan foydalanib, quyidagi fikrlarni bildirdi: “Yaqinda o‘zbek sahnasi ulug‘ va ulug‘ligi qadar yuksak va go‘zal bir tomosha ko‘rdi. Tanqid va taqriz qilishni men bajara olmayman. Biroq bu to‘g‘rida yozmoqlik menga tushganligidan ko’p chuqur bo’lmagan qarashni yozib ketaman»

• Cho'lpon tanqidchilikning taqriz, maqola va portret singari janrlarining yuzaga kelishi, qaror topishida alohida xizmat ko‘rsatdi. Davrning professional tanqidchilaridan qolishmaydigan darajadagi maqola, taqrizlar yozdi. Cho'lpon adabiy tanqidda janriy rang-baranglikka intildi, qarashlarini turli shakllarda namoyon qildi. Bu jihatdan, uning taqriz janridagi jajji-jajji chiqishlari e’tiborni tortadi. Aksariyat taqrizlarini u o‘zbek teatrida sahnalashtirilgan dramatik asarlarga bag‘ishladi. Cho'lpon 20-yillaming boshlarida Fitratning “Chin sevish” va “Abo Muslim” dramalariga taqriz yozdi. Bularda ikki muammo: 1) dramatik asaming badiiy-estetik qimmatini ochish; 2) dramatik asaming sahna asariga aylanish jarayoni tufayli g‘oyaviy-estetik ta’sirning mohiyatini ochish ko‘zga yaqqol tashlanadi. Chunonchi, tanqidchi Fitratning “Chin sevish”dramasi haqida yozar ekan, muallif ijodini baholashda faxru fazl usulidan foydalanib, quyidagi fikrlarni bildirdi: “Yaqinda o‘zbek sahnasi ulug‘ va ulug‘ligi qadar yuksak va go‘zal bir tomosha ko‘rdi. Tanqid va taqriz qilishni men bajara olmayman. Biroq bu to‘g‘rida yozmoqlik menga tushganligidan ko’p chuqur bo’lmagan qarashni yozib ketaman»