N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a

Qir - ohaq, qam ish kuli va qipig‘idan tayyorlangan maxsus suv 
o ‘tkazm aydigan qorishma.
Q o‘l cho‘qmori - ilk paleolit davri 
mehnat quroli boMib, yassi 
tuxum sim on, bodamsimon, nayzasimon qilib qilib ishlanib, uchi 
uchli qaram a-qarshi tom oni esa y o ‘g ‘onroq tuxum sim on boMgan.
«Ekofakt» - insonlarni qurshab turgan 
tabiiy muhit omillari 
hisoblanadi. Inson yashash uchun kurashib, tabiiy muhitga moslashadi 
va o ‘z hayot tarzi uchun zarur narsalarni mavjud tabiatdan undiradi va 
o ‘ziga xos madaniy izlami qoldiradi.
152

---

0 ‘roq randa - chaqmoqtosh plastinkasidan yasalgan qurol, tig ‘i 
keng yoysim on qilib ishlangan. 
Undan daraxt po‘stini shilish va 
randalash quroli sifatida foydalanishgan.
Hisor - shaham ing devor bilan o ‘ralgan qismi (arkdan tashqari) 
tem uriylar davrida shu nom bilan atalgan.
153

---

O ‘zbekistonning eng qadim gi davri tarixi
ijt-
tuzum
U ru g ‘ch ilik
jam oasi davri
1DUUOVI
to ‘d a davri
m atriarxat
patriarxat
davr
ilk paleolit
o ‘rta paleolit
so ‘nggi
paleolit
m ezolit
neolit
eneolit
bronza
sana
1 m ln-100 m ing 
yillik 
(2 m ln - 200 
m ing y illik yangi 
davrlashtirish 
bo 'v ich a)
100-40 m ing 
yillik 
(200-100 m ing 
yillik yangi 
davrlashtirish 
bo 'v ich a)
40-12 m ing
yillik 
( 1 0 0 - 1 2 m ing 
yillik yangi 
davrlashtirish 
b o ‘yicha)
m il.avv. 1 2 -7
m ing yillik
m il.a w .5-3 m ing 
yillik 
0 ‘rta O siyoda 
mil.avv. 6-4 ming 
yillik
m il.avv. 4-3 
m ing yillik
m il.av v .3 -2
m ing yillik
tabiatda-
g>
) o Lzgarish 
lar
Iqlim m o“ tadil 
Y o g ‘ingarchilik 
kam .X im olay 
Tibet, Pom ir,
11
 к о ‘tarUadi.
O rol dengizi, 
Am udarvo, Sirdar 
yo Z arafshon 
daryolari v/k.
V yurm m uzligi 
davri boshlanib, 
xavo sovib k e ta - 
di. Janubiy 
hududlarda
1 
uzluksiz 
y o m g 'irla r davri 
b o s h - 
lanadi(plvuvia), 
nam garchilik 
oshadi.
m uzlik davri-
)
' 
bosi^ictii
davom etadi.
K unlar isiy 
boshlaydi. 
0 ‘sim lik v a 
xayvonot 
dunyosi hozirgi
) 
davrjya
o 'x sh ag a n , 
yaylov, 
ch o ‘l zonalari 
shakllanadi
hozirgi iqlim ga
' 
sharer iti 
f a / A: 1
1?
topgan.
Y o g ‘ingar- 
chilik k o ‘p 
b o ‘lgan.
*) Ш
.s ti W a r
‘ p
C h o ‘l
hududlari
qisqargan.
hozirgi iqlim ga
I 
c 
c
b o 'lg a n
UBgjiqso 
iui
S
ii
jopuinun 
JBUqSUI ft
ub
S
jbsb
X 
UB]|o.inb 
IBuqsui 
Ijjn) ивр 
bzuojq
§ u » | ивр 
|JB[[0jnb 
qsoj
•
jbiub
S
bsb
X 
jBjboqauibBj 
“B
z
X
bu
‘boqoid Bj[oq 
‘ziSiq'BuSi 
:uBSXBd,o?| 
uni 
ш ц о .тЬ
sij,\i
ueSjijbjbX 
jouib,oqo 
ji,So 
BUB>)si‘Buod‘B}[og 
■^/л uBjqnjsn 
qsB|BUjJBd 
‘qSB(bi|[is 
iujb
[|0 
-.mb qsox 'Э(/л JB[ 
|o.mb )i|oj>(BiAj
“~1
ubS|
3
>] 
вЗрпГпл 
.тцолпЬ 
щоаэдш 
вл л о л -Ь ,о
двцгеЗ 
Bjqs; 
ziSiq 
bu
S
i
‘undiBS
ИВр
5
(ВАП§
UB
3
UB|EpXoj
UBpJBllOJtib
jqoAO[n,§jnq
"R]DAO[BiJB
■|qaAiiS
3
>|
•
bz
X
bu
JW ,0№П
.iE|ire3E|qsi 
вривл 
-qsoj ‘qaijj 
-ss>| ‘qDi,§Jib 
‘boqDid ‘jBqs 
‘мещэп bzXbu 
‘ijB|jouib,oqD 
I,ob BpiSOSB 
qsB[qsnpj 
‘E>(IUX
31
buijoX 
вл Е и щ э^
.iB|iiB8uBiBpXoj
UBpuouib,oqo
l,ob
UBSuBjqsi 
|od,o)j BpisosB 
юцихэ} вш цэ
>1
тдвцолпЬ
IBuqaui
5(/Л
JBjBuoxjBpoq] 
jbjub
3
bi|sbX 
BpjB [ЛП
IjBUOX 
d,o^
вл BpjB]bo|qs;b
1|ЛОЛЭр
BBjopnj.^
•jBjuBSBqsBX
врв].оцэ
IUIJBA 'В|ЛГ!ЦЭ
epiouni{s
‘BpjBjbojqsib 
b
S
u
B|urejpjB}snui 
yojiB Epqnuref
uB
3
(,oq 
ureq 
в|,оуэ 
ишвХ 
‘B(ABt
[0
щи$8 
-Biqsoq в .mb дв| 
-Bqjmj иврв|влп8 
вл \
0
[ ‘qij,o В5[]1 
-b o jj.o Aiunop
JBjuB§BqsBX 
BpjBiB[,OJ 
J
3
‘B|,
0
}J
3 
UITJBA 
‘в[Хвцэ 
jbiubSj.o 
bStzjbj joXtfq 
!цоившцз,о>}
JB|UE§BqsBX 
BpiB]B|ABip 
ВЛ B|,
0
JJ
3 
ШША ‘В|,
0
)ЛЗ 
‘qBqseX 
вравщ
Spp}}SBd 
вл uB]X,oq 
oXiBQ
aB|UB§BqsEX 
вриЕро,S ,§ox 
UB§],oq bojdn) 
Bpiqai вл шЬвХ 
BSiAns bo]nq 
‘uBSipBqsrq 
unu qsoXnf)
ire3jiiqsB[z,o 
IUJB|.10,3 
dojjBgjaj 
‘dojjuBuis UBJ?jnb 
UO^fBUI BpiJBjuoX 
bojnq ‘UB|X,oq 
оХлвр
Xof
UB§|ib
)EU
10
bl}Sj
urepo
iSBpdij
1
швро
iSspdp
i
S
jizoji
швро 
,
iSBpdij
i
S
jizoh
швро
iSBpdp
I§J|ZOJ-[
uoa
'
ubuio
.
i
^
suaidBS
ошон
/ёЩЖЩ1
‘й о#т }§
dojjBSjaj
‘doJiuB^sjij
dojjuBfur/
JBJUlBpO

---

davr
yutugM
S inantrop 
odam i tabiiy 
olovdan foyd. 
0‘rgangan va 
g o ‘shtni pishirib 
is’tem ol qilgan
N a y za ixtiro
diniy 
tasavvurlar, 
irqlar v/k. Juft 
oila v/k
qilingan,
X ayvon terisi
g 'o rla r o 'z la sh
osh lan a boshl
tirilgan,
andi.
hayvon terisidan
Q o yatosh
kiyim
suratlar, hayka
qilganlar S u n ’iy
ltaroshlik p/b.
olov chiqara
m unchoq,
boshlaganlar
tum or
bilakuzuklar
yasayboshla-
gan
D iniy 
tassavurlar 
m a ’lum bir 
sh ak lg a kirdi. 
B aliqchilik 
rivolandi. It 
qo M g ao 'rg a tild i. 
0 ‘q -y o y ixtiro 
qilindi. 
T erm achilikning 
yangi 
y o ‘nalishla 
ri v/k
Ilk dehqon­
chilik,chorva 
chilik v/k. 
S opol idish 
lar p/b. 
tikuvchilik 
to ‘quvchilik 
v/k. T o ‘r 
to ‘qilgan. 
0 ‘zaro buyum
alm ashinish 
jara v o n i 
boshlandi
M is k a sh f 
qilindi. 
K ulolchilik 
charxi 
p/b.L oyga 
gips q o ‘shib 
sopol 
buyum lar 
sifati y a x s h i- 
landi. 
S u g ‘orm a 
dehqonchilik 
v/k.C horvachi 
lik x o ‘jaligi 
rivojlandi.
B ronza k a sh f 
qilindi. 
GMldirak, 
tegirm on 
yaratildi. 
m ol, o t.tuya 
q o ‘lga 
o 'rg a tild i 
1 m ehnat 
taqsim oti 
so d ir b o id i. 
Ijtiom iy 
tengsizlik 
v/k. Ilk shahar­
lar shakllandi.
yodgorli
klari
Selungur 
KoMbuloq 
S o ‘x, C hashm a 
K avobi
T eshiktosh, 
X o ‘jakent, 
U chtut,Ijond 
O birahm at, 
KoMbuloq 
O m o n q o ‘ton, 
B o ‘zsuv, 
G o ‘rdara, 
Q o 'tirb u lo q , 
A m ir T em ur 
g ‘ori, 
T akalisoy
KoMbuloq, 
B o 'zsu v , 
Q izilolm asoy 
T u y ab o ‘gMz, 
Takalisoy, 
X o'jam azgil, 
Siyobcha, 
Sam arqand 
m akoni 
30dan ortiq 
m akon 
topilgan.
Q o 'sh ilish , 
O bishir, 
M achay, 
Z arautsoy, 
M arkaziy 
F arg ‘on ad a 
100 dan or­
tiq m akon 
topilgan
K altam inor
Jo n b o s-4 .
Q a v a t-7
T olstov m an-
zilgohi,
Lavlakon
T u m e k -K i-
B eshbuloq,
chijek,
Z am onbobo 1
S az o g 'o n ,
Sarazm I, II
D arv o za q ir 1
K aptarkum i,
U c h tu t-Ijo n d ,
M arkaziy
F a rg 'o n a d a
80dan ortiq
m akon topilgan
Sopollitepa, 
Sarazm 3,4, 
Ja rq o 'to n
T o zab o g ‘yob, 
Q avat, 
Y A kkaparson.
o ’rgan-
gan
olimlar
A .O kladnikov,
O M slom ov
M .Q osim ov
R .Sulaym onov
T .O m onqulov
K .K raxm al
A .P .O kladnikov
V .R anov
M .Q osim ov
R .Sulaym onov
M .Jo ‘raqulov
K .K raxm al
I.Lev 
M .Jo ‘raqulov 
N .T o sh k en t- 
boev
A .A sqarov
O M slom S v
G .Parfenov
G .K orobkova,
T .M irsoatov
A .A sqarov
O M slom ov
Y A .G 'u lo m o v
S.T olstov
T .M irsoatov,
A .V inogradov
A .A sqarov 
O M slom ov 
Y A .G 'u lo m o v
S.T olstov 
T .M irsoatov,
B. A ndrianov
A .A sqarov 
O M slom ov 
Y A .G 'ulom ov 
S .T olstov
B. A ndrianov

---

1
0 ‘Z B E K IS T 0N RESPUBLIK ASINING QONUNI 
ARXEOLO GIYA M ERO SI OBYEKTLARINI M UHOFAZA 
QILISH VA ULARDAN FO YDALAN ISH T O ‘G ‘RISIDA
(O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami, 2009 y., 42-son,
448-modda)
Qonunchilik palatasi tom onidan 2009 yil 16 iyunda qabul qilingan 
Senat tomonidan 2009 yil 29 avgustda m a’qullangan
1-bob. U m um iy qoidalar
1-modda. Ushbu Qonunning maqsadi
Ushbu 
Qonunning 
maqsadi 
arxeologiya 
merosi 
obyektlarini 
muhofaza qilish va ulardan foydalanish sohasidagi munosabatlarni 
tartibga solishdan iborat.
2-modda. Arxeologiya m erosi obyektlarini muhofaza qilish va 
ulardan foydalanish to‘g ‘risidagi qonun hujjatlari
Arxeologiya merosi obyektlarini muhofaza qilish va ulardan 
foydalanish to ‘g ‘risidagi qonun hujjatlari ushbu Qonun va boshqa qonun 
hujjatlaridan iboratdir.
Agar 0 ‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida 0 ‘zbe- 
kiston Respublikasining arxeologiya merosi obyektlarini muhofaza 
qilish va ulardan foydalanish to ‘g ‘risidagi qonun hujjatlarida nazarda 
tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan b o ‘lsa, xalqaro shartnoma 
qoidalari qoMlaniladi.
3-modda. Asosiy tushunchalar
Ushbu Qonunda quyidagi asosiy tushunchalar qoMlaniladi:
arxeolog - tegishli oliy m a’lum otga ega b o ‘lgan tadqiqotchi;
Arxeologiya ashyolari davlat katalogi - har bir arxeologiya ashyosi 
to ‘g ‘risidagi asosiy m a’lum otlar mavjud boMgan hisobga olish hujjati;
arxeologiya ashyosi - arxeologiya qidiruvlari, arxeologiya qazish- 
malari va arxeologiya nazoratini am alga oshirishda yoki xo‘jalik va 
o ‘zgacha faoliyat jarayonida aniqlangan, shuningdek tasodifan topilgan 
(xazina) va identifikaciyalashdan o ‘tkazilgan moddiy qoldiq;
arxeologiya yodgorligi - M oddiy madaniy meros obyektlarining 
davlat kadastriga kiritilgan arxeologiya obyekti;
arxeologiya merosi obyektlari - arxeologiya obyektlari va arxeo­
logiya ashyolari majmui;
arxeologiya nazorati - arxeologiya tadqiqotining arxeologiya 
obyektini saqlash maqsadida am alga oshiriladigan va arxeologiya 
obyekti hududining chegaralarida er qazish, er tuzish, qurilish, 
melioraciya, x o ‘jalik, yoMsozlik ishlarini va boshqa ishlarni bajarishda
158

---

madaniy meros obyektlarini saqlash talablariga rioya qilinishi 
nazorat o ‘m atiladigan turi;
arxeologiya obyekti - inson faoliyatining barcha ko‘rin 
taalluqli hamda saqlanish holatidan qat’i nazar arxeologik, antrc 
etnografik qim matga yoki o ‘zga tarixiy, ilmiy, badiiy, 
qim m atga ega boMgan joy, inshoot (asar), imorat, majmua (a 
ularning boMaklari, ular bilan bogMiq hududlar;
arxeologiya 
tadqiqoti - arxeologiya obyektlari, 
arx 
yodgorliklari va arxeologiya ashyolarini o‘rganish orqali yan 
larni egallash maqsadida amalga oshiriladigan faoliyat;
arxeologiya qazishm alari - arxeologiya tadqiqotining ar> 
obyektida qazishm a ishlarini qoMlagan holda madaniy с 
m e’moriy va boshqa moddiy qoldiqlarni o ‘rganish maqsadid; 
oshiriladigan turi;