N. Bozorboyev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboyev, I. N. Salimova Bino va inshootlarni barpo etish texnologiyasi darslik

6.1.-rasm. “Grunt ichidagi devor” qurilishining texnologik sxemasi: 
1 - forshaxtaning tuzilishi (transheya ustining mahkamlanishi); 2 - transheyani qamrov 
uzunligi bo‘ylab kavlash; 3 – cheklagichlarni o‘rnatish (qamrovlar orasidagi to‘siq);
4 – armatura karkaslarini montaj qilish; 5 – qamrovda vertikal siljuvchi quvur usuli 
bilan betonlash.

Betonlashni beton qorishmasini uzluksiz yotqizish va u bilan butun

qamrovni bir maromda pastdan yuqorisigacha to‘ldirish vertikal siljuvchi
quvur usuli bilan amalga oshiriladi.
Betonquyuvchi quvurlar – diametri 250...300 mm, devorlarining
qalinligi 8...10 mm, bo‘yni - quvur hajmiga mos, olinuvchi klapan
bo‘yindan pastda, pijlar qalin matodan qilingan.
Qamrov o‘lchamining cheklagichlari:
• transheyaning chuqurligi 15 m gacha bo‘lganda diametri transheya
enidan 30...50 mm kichik bo‘lgan quvurlar qo‘llaniladi; ularni qamrovda
betonlash tugallangandan so‘ng 3 ... 5 soatdan keyin olinadi va hosil
bo‘lgan bo‘shliq darhol beton qorishma bilan to‘ldiriladi;
• transheyaning chuqurligi 30 m gacha bo‘lganda cheklagich po‘lat
list ko‘rinishida o‘rnatiladi, u armaturali karkasga payvandlanadi. Zarur
bo‘lganda listga shvellerlar payvandlab kuchaytiriladi.
Qamrab olish (qamrov) uzunligi 3 m.dan ortiq bo‘lganda betonlash
odatda ikkita beton quyuvchi quvurlar orqali bir vaqtda amalga oshiriladi.
Betonning plastikligini oshirish uchun va uni yotqizish qulay bo‘lishi uchun

---

61

plastifikatsiyalovchi qo‘shimchalar – spirtli barda, superplastifikatorlar
qo‘llaniladi.
Betonlashda tanaffuslar – yozda – 1,5 soatgacha, qishda – 30
minutgacha.

Loy zarralari bilan ifloslangan beton qorishmasining yuqori qismini

keyinchalik olib tashlash uchun beton qorishmasi konstruksiya
balandligidan 10...15 sm ortiq qilib yotkiziladi. Vibrozichlashtirishdan
foydalanilganda vibratorlarni beton quyuvchi quvurning pastki uchiga
mahkamlanadi. Uzunligi 20 m gacha bo‘lgan quvurlarda bitta vibrator, 50 m
gacha bo‘lgan quvurlarda – ikkita vibrator qo‘llaniladi.
Quvurlarni qamrovlar chegarasida albatta tortib olinadi. Erta olib
qo‘yish hosil bo‘lgan sferik qobiq qirralarining buzilishiga olib keladi, bu
maqsadga muvofiq emas, keyinchalik esa quvurning beton va yer o‘rtasida
qisilib qolishiga olib keladi va bunda uni ajratib olish uchun katta kuch
kerak bo‘lib qoladi. Shuning uchun ko‘pincha quvurlar o‘rniga listli
temirdan, shveller yoki qo‘shtavrdan inshootning armaturali karkaslariga
albatta payvandlab qo‘yiladigan olinmaydigan kashak (ulagich) qo‘yiladi.
Ba’zida transheya chetlarining buzilishidan va to‘kilishidan
muhofaza qilish uchun yig‘ma elementlardan yoki forshaxta metallidan –
gruntning yuqori qatlamarini kuchaytirish uchun 1 m.gacha chuqurlikdagi
transheyalarning bosh qismlari yoki bu transheya 1 m.gacha chuqurlikkacha
devorning yuqori qismlari mustahkamlab quriladi.
“Grunt ichidagi devor” texnologiyasining kamchiliklari: armaturani
beton bilan ishlashi yomonlashadi, chunki armatura sirtiga loy qorishmasi
zarralari yopishib qoladi; qish paytida ishlarni bajarishda ko‘p
murakkabliklar vujudga keladi, shuning uchun sharoit imkon berganda
yig‘ma va yig‘ma – monolit variantlardan foydalaniladi.
Yig‘ma temirbetonning qo‘llanilishi quyidagilarga imkon beradi:
• ishlarni amalga oshirishning industrialligini ko‘tarishga;

---

62

• oqilona shakldagi: g‘ovakli, tavrli va ikki tavrli konstruksiyalarni
qo‘llanishga;
• barpo etilgan inshootlarning sifat kafolatiga ega bo‘lishga.
Yig‘ma temirbetonning kamchiliklari: buyumlarni tayyorlash uchun
har gal individual kesim va uzunlikdagi maxsus texnologik moslama talab
etiladi; maxsulotlarni qurilish maydonchasiga tashishning murakkabligi;
quvvatli montaj kranlarining kerakliligi; yig‘ma temirbetonning qiymati
monolitnikidan ancha yuqoriligi.
Yig‘ma elementlar orasidagi vertikal tirqishlar (oraliqlar) ishlarni
quruq holda olib borish usulida sement qorishmasi bilan to‘ldiriladi. Ho‘l
usulda ishlashda esa, transheyaning tashqi qo‘yini sement, qum qorishmasi
bilan, ichki qo‘yini esa – qum – graviy qorishmasi bilan to‘ldiriladi. Tashqi
to‘ldirish keyinchalik gidroizolyatsiya sifatida xizmat qiladi.
Yig‘ma – monolit yechimning ikki varianti qo‘llaniladi:
inshootning pastki qismi ma’lum darajagacha monolit betondan
iborat, yuqorida yotuvchi konstruksiyalar – yig‘ma elementlardan iborat;
yig‘ma elementlar koshin-qolip ko‘rinishida qo‘llanilib, u
transheyaning ichki sirtiga o‘rnatiladi, tashqi sirti monolit beton bilan
to‘ldiriladi.
Tunnellar va rejadagi berk inshootlarni qurishda tashqi devorlar
qurilgandan so‘ng inshootning ichki qismidagi grunt olib chiqiladi va
ag‘darib haydalgan yerga(ag‘darma) to‘kiladi, tubi betonlanadi yoki
inshootning ichki konstrukiyalari ostiga poydevor quriladi.

---

63