Mavzu: Qurilish konstruksiyalarni chegaraviy holatlar bo‘yicha hisoblash

Mavzu: Qurilish konstruksiyalarni chegaraviy holatlar bo‘yicha hisoblash


Reja:

1. Birinchi guruh chegaraviy holat bo‘yicha hisoblash.
2. Ikkinchi guruh chegaraviy holat bo‘yicha hisoblash.
3. Chegaraviy holatlar usulining mohiyati.


Qurilish konstruksiyalarni hisoblashdan maqsad - kam miqdorda material sarflab tashqi ta'sir etayotgan jami yuklarga yetarli darajada ko‘tarish qobiliyatiga ega bo‘lgan, konstruksiyalarni yaratish.

Chegara holatlar deganda- konstruksiyalarning ishlatilish jarayonida oldindan
belgilangan talablarga javob bermay qolishi tushuniladi.
Birinchi guruh chegara holatlar konstruksiyani yuk ko‘tarish qobiliyatini yo‘qotish bilan bog‘liq bo‘lib va ularga quyidagilar kiradi:
- shakl umumiy ustivorligining yo‘qolishi;
- vaziyat ustivorligining yo‘qolishi;
- qurilma metallining toliqishi, yoki boshqa biror xarakterdagi buzilish;
- yuklarning va tashqi muhitning birgalikdagi noqulay ta'siri natijasida buzilish;
- qurilmalardan foydalanishni to‘xtatishga olib keladigan rezonans tebranishlar;
- metall materialning oquvchanligi;
- birikmalardagi siljishlar;
- o‘z-o‘zidan cho‘ziluvchanlik yoki darzlarning haddan tashqari ochilishi
natijasida konstruksiyalardan foydalanish mumkinsizlik holatlar.

Ikkinchi guruh chegara holatlar konstruksiyani normal foydalanish qiyinlashib
qolganligi bilan bog‘liq va ularga:
- yo‘l qo‘yib bo‘lmaydigan siljishlar;
- tebranmalar;
- darzlar paydo bo‘lishi natijasida ishlash muddatining kamayishiga olib
keladigan holatlar kiradi.

Konstruksiyalarni chegara holatlarga hisoblash, inshootni qurish yoki undan
foydalanish davrining barcha bosqichlarida chegara holatlardan birortasining ham
vujudga kelmasligini ta'minlaydi. Demak konstruksiyalarning hisobi chegaraviy
holatlarning birortasini ham ro‘y bermasligini kafolatlashi, konstruksiyaga ta'sir
etuvchi kuch omillari ekspluatatsiya imkoniyatini cheklovchi miqdorlarga
erishmasligi lozim.
Birinchi guruh chegara holatlari uchun umumiy shart quyidagicha yozilishi
mumkin: N ≤ S
N - hisoblanayotgan elementdagi yuklarni noqulay birgalikda ta'sir etishidan
hosil bo‘ladigan kuch,
S - hisoblanayotgan elementning yuk ko‘tarish qobiliyati.
Elementdagi hosil bo‘ladigan kuchni quyidagi formula bilan aniqlashimiz
mumkin:
N Fni  Ni  fi  n 

bu yerda
N - kuch Fni1 ga teng bo‘lgandagi elementda hosil bo‘ladigan kuch
fi – yuk bo‘yicha ishonchli koeffitsient
n – bino vazifasiga ko‘ra ishonchlilik koeffitsienti
- yuklarning birgalikda ta'sir etishini e'tiborga oladigan koeffitsient
Elementning yuk ko‘tarish qobiliyatini uning yuzasiga va materialning
qarshiligiga qarab aniqlash mumkin:
SAnRupmcAnRyc
Bu yerda: Ap – element ko‘ndalang kesimining netto yuzasi,
Ry – element materialining oquvchanligi bo‘yicha hisobiy qarshiligi
c – ishlash sharoitini e'tiborga oluvchi koeffitsient.
Shunday qilib birinchi guruh chegaraviy holati bo‘yicha hisoblash tenglamasini
yozamiz:
Fni N fi n AnRу с
Chegaraviy holatni ikkinchi guruh bo‘yicha hisobiy ifodasini quyidagicha
yozish mumkin:
Fni Ni fi n 22
bu yerda:
2
- birlik yuk ta'sirida elementdagi hosil bo‘ladigan elastik deformatsiya,
2 - norma bo‘yicha o‘rnatilgan konstruksiyaning chegaraviy deformatsiyasi.
Bu usulga ko‘ra konstruksiyaning mustahkamligi hisobiy koeffitsientlar
majmuasi orqali loyihalanadi. Mazkur usul bo‘yicha hisoblangan konstruksiyalar
birmuncha tejamli bo‘ladi.

Konstruksiyalarni bu usul bo‘yicha hisoblaganda, ularning chegaraviy holatlari
aniqlanadi. Konstruksiya elementlari tashqi kuchlarga qarshilik kursata olmay
qoladigan holat chegaraviy holat deb ataladi.
Chegaraviy holatlar ikki guruxga bo‘linadi. Birinchi gurux bo‘yicha elementlar
mustahkamlik, ustivorlik, chidamlilik, sovuqbardoshlik va xokazolarga hisoblanadi.
Ikkinchi gurux bo‘yicha konstruksiyalar bikirlik va yorikbardoshlikka hisoblanadi.
Chegaraviy holatlar usulida quyidagi koeffitsientlar tizimi qo‘llaniladi:
1) yuklarga doir ishonchlilik koeffitsienti tf;
1) betonga doir ishonchlilik koeffitsienti vs va vt;
1) armaturaga doir ishonchlilik koeffitsienti s;
1) betonning ish sharoiti koeffitsienti vi;
1) armaturaning ish sharoiti koeffitsienti si.

Chegaraviy holatlarning birinchi guruxi bo‘yicha hisoblash orqali
konstruksiyalar buzilishining (mustahkamlikka hisoblash), konstruksiya shakli
ustivorligi yo‘qolishining (ustivorlikka hisoblash), charchash natijasida, ko‘p karra
takrorlanuvchi yuklar ta'sirida, kuch omillari hamda noqulay tashqi muhitning zararli ta'siri ostida buzilishining oldi olinadi.
Chegaraviy holatlarning ikkinchi guruxi bo‘yicha bajariladigan hisoblar
konstruksiyaning me'yoridan ortiqcha deformatsiyalanishi (solqilik, burilish
burchaklari) va tebranishlarining oldini oladi, yoriqlarning paydo bo‘lishi,
rivojlanishi va yopilishini tartibga soladi. Chegaraviy holatlar usulida hisoblash yo‘li bilan konstruksiyaning butun xizmati davomida, shuningdek, tayyorlash, tashish va o‘rnatish davrida yuk ko‘tarish bo‘yicha chegaraviy holat yuzaga kelmasligi ta'minlanadi.
Temirbeton konstruksiyalarga ularning yorilishga chidamligiga ko‘ra uch toifadagi
talablar qo‘yiladi.
Konstruksiyaning yoriqlar paydo bo‘lishiga yoki yoriklar ochilishiga
ko‘rsatadigan qarshiligi yorilishga chidamlilik deyiladi. Bu qarshilik 2-gurux
chegaraviy holatlar bo‘yicha hisoblashda aniqlanadi.
Konstruksiyalar ishlatilayotgan sharoitiga qarab, uch xil toifaga bo‘linadi:

1-toifadagi konstruksiyalarda xech qanday yoriklar paydo bo‘lishiga yo‘l
qo‘yilmaydi;
2- toifadagi konstruksiyalarda keyinchalik ishonchli berkilishi ta'minlanishi
sharti bilan eni cheklangan qisqa muddatli yoriqlar paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘yiladi;
3- toifaga mansub konstruksiyalarda eni cheklangan uzoq davomli va davomsiz
yoriklar hosil bo‘lishiga qo‘yiladi.
Doimiy, uzoq muddatli va qisqa muddatli yuklardan yoriklarning ochilishi
uzoq davom etmaydigan ochilish deyiladi. Faqat doimiy va uzoq muddatli yuklardan yoriklarning ochilishi uzoq davom etadigan ochilish deb ataladi.
Chegaraviy holatlar bo‘yicha hisoblashning asosiy qoidalari.
Egiluvchi elementlarni hisoblashda quyidagi ikki xol karaladi:

1-xol. Siqilgan betonda ham, armatura Asr va A1sr da ham zo‘riqishlar chegara
qiymatlariga, ya'ni hisobiy qarshiliklar Rv, Rs va Rsc ga erishadi deb hisoblanadi.
2-xol. Siqilgan betonda ham, armatura A1sr da ham hisobiy qarshiliklar chekli
qiymatlariga, cho‘zilgan armatura Asr da esa Rs urniga s s ga erishilgan deb
hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Qurilish mexanikasi va qurilish konstruksiyalari . A.M. Berdiqulov .2019
   
2. 
   Qurilish konstruksiyalari. Yusupxodjayev . S.A.