N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

10
 
20
JdJL il 
L
40
70 
80
30-rasm. M oy aldegidning mass-spektri.
Spektrdagi intensivlik c h o ‘qqilarining hosil b o ‘lishini quyidagicha 
ifodalash m um kin:
M ass-spektrdagi intensivlik ion m /e  44 (100%) dir. m /e 29 (M — 
43) h am -55% ni tashkil qiladi. M olekular ion m /e  72 (M + ) ning 
intensivligi h am an ch a yuqori (-75 % , m /e  71 (M — 1) ion intensivligi 
-10% . Shunday qilib, m oy aldegid m olekulasining 75 foizi o ‘zgarishsiz 
qoladi (m olekular io n holida). Q olgan qism i esa С —С, С —H b o g'lar 
b o ‘yicha parch alanadi. M olekular io n nin g parch alan ish id an hosil 
b o ‘lgan m ayda b o ‘laklar k o ‘pin ch a fragm entlar, bu jarayonning o ‘zi 
esa fragm entlanish deb ataladi.
B a’zan m olekular ion (M ) m aksim al intensivlikka ega b o ‘ladi. 
Abssissa uchining o ‘ng tom on idan eng chetki c h o ’qqi m olekular ionga 
m os keladi deb qarash m um kin edi. K o ‘p ho llarda h aq iq atan ham
shunday. Lekin goho chetlanish kuzatiladi. Molekular ion spektrda umuman 
b o ‘lm asligi h am m um kin, ya’ni u to ‘la fragm entlanishga uchragan.
M — 43; m /e  29
C H
3
- C H
2
- C H - C - H
M — 1; 
m /e 29
69

---

B a’zan spektrda ( M + l ) , (M + 2 ) kabi io n lar h am ishtirok etadi. 
U larning hosil boiishiga sabab izotoplardir. M asalan, benzol spektrida 
C
6
H 6+ form ulaga m os keluvchi m olekular io n (M + ; m /e  78) bilan 
birgalikda M + l (m /e  79) va M + 2 (m /e  80) c h o ‘qqilar h a m m avjud. 
B irin c h isi m /e  C
5
I
3
C H 6+ va C
6
H
5
D +, ik k in c h isi esa ( m /e 80) 
C
4 1 3
C
2
N 6+, C s
1 3
C H
5
D + va C
6
H
4
D 2+ ionlar hisobiga vujudga keladi. 
Lekin birikm alarda og‘ir izotop (
1 3
C, D )lar m iqdori kam bo'lgani 
uch u n M + l va M + 2 c h o ‘qqilar intensivligi kam b o'ladi. Benzoldagi 
c h o 'q q ila r intensivligi k o 'p em as. Shu sababli ham benzoldagi bu 
ch o 'q q ila r intensivligi, m os ravishda, 6,58 va 0,18 % ga teng. O g'ir 
izotopning m olekuladagi m iq d o ri q an ch a k o ‘p b o 'lsa, M + l va M + 2
ionlarning intensivligi sh u nch a yuqori bo'ladi.
Shubhasiz, m olekuladagi o g 'ir izotop m iqdori u c h u n tab iatda 
tarqalganligiga to 'g 'ri proporsionaldir. 
6
-jadvalda organik birikm alar 
takibidagi elem en tlam ing tab iatd a uchraydigan o g 'ir izotoplam ing 
shu elem entlar yengil izotoplariga nisbatan olingan m iqdori keltirilgan. 
Jadvaldan k o'rinadiki, 
3 7
C1 (32,5% ), 
3 5
C1 (100 %) ga nisbatan tabiatda 
taxm inan uch m arta kam uchraydi. 8lBr (98% va 79Br (100 %) izotoplar 
m iqdori esa taxm inan bir xil. Bu m uvofiqlik spektrda ham kuzati­
ladi.
M o n o x lo ra lm a sh in g a n b irik m a lard a M + 2 io n n in g intensivligi 
M + ga nisbatan uch baravar yuqori. M o nobrom alm ashingan birik­
m alarda esa M + va M +2 intensivliklari deyarli baravar.
6-jadval