N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

П
64

---

.сн 3-сн=он+
С
2
Н 5ОН + е -------» С Н
3
- С Н
2
- О Н +^
т/ е 
4 3
С Н
2
= О Н + 
т /е 43
Birinchi yo‘nalishda b ir atom v odorodini yo‘qolib 45 m /e  ogdr- 
ligiga ega b o ‘lgan m assa, ikkinchi yo 'n alish d a m etil gruppa yo'qotib 
41 m /e  og‘irlikka ega b o ‘lgan m assa hosil qiladi.
B oshqacha aytganda, m ass-spektrom etriya gaz holatidagi m oddani 
c h u q u r vakuum da (
1 0
_
7
,
1 0 ~ 9
m m . sim ob ustunida) elektronlar oqim i 
bilan bom bardim on qilib parchalash va hosil b o ‘lgan ion-«bo‘lak»larni 
tahlil qilishga asoslangan. O datda, elektronlar oqim i energiyasi 50— 
70 elektron-volt (ev.) atrofida b o ‘ladi. Bu energiya ionlanish ener- 
giyasidan va m olekuladagi bogdarni uzish u c h u n kerakli energiyadan 
anch a k o ‘p. B om bardim on qilayotgan elektronlar ta ’sirida m oddadan 
bitta elektron ajralib chiqadi. Bu elektron getero-atom ning um um lash­
m agan juftining yoki q o ‘shbog‘, yoxud arom atik sistem aning bitta 
elektroni bodishi m um kin. N atijad a m o lekular ion deb ataluvchi 
kation (M +) hosil bodadi. Hosil b odgan ion (M +) ning m olekular 
massasi dastlabki organik m oddaning m olekular massasi bilan bir xil 
bodishi o ‘z -o ‘zidan tushunarli. Shunday qilib, bir vaqtning o ‘zida 
m oddaning m olekular massasi ham shakllanadi:
M + e -------> M + + 2e
organ ik m o d d a
m o le k u la r ion
S o‘ngra hosil b o d gan m olekular ion (M +) ning bir qism i, b a ’zan 
ham m asi parchalanadi. Ayrim hollarda neytral m olekulalar h am hosil 
b o ‘lishi m um kin. Q izigd shundaki, ionlar, asosan, m usbat b ir zaryad- 
lidir. K am d an kam hollarda m usbat ikki va m anfiy zaryadli bodishi 
kuzatiladi. E lektro nlar c h u q u r v ak u u m d a b o m b ard im o n qilingani 
u c h u n ionlar kam hosil b odadi. Bu esa, o ‘z navbatida, spektrning 
m urakkablashib ketmasligini ta ’minlaydi. Tahlil qilinadigan m oddaning 
ju d a kam m iqdori 
( 1
mg va h atto
1 0 - 3
m g) m ass-spektrom etriyani 
fizik usullar ichida oldingi o ‘rin lard an biriga q o ‘yadi. 28-rasm da 
m ass-spektrom etm ing um um iy sxemasi keltirigan.
M odda bom bardim on qilinishidan oldin bug‘ holatiga o ‘tkaziladi. 
Shundagina uning elektronlar oqim i bilan to 'q n ash ish i tezlashadi.
65

---