N muradullaev, Q. R. Rahmonov, T. S. Burxonov, N. Sh. Umarov yer monitoringi
Download 1.23 Mb. Pdf ko'rish
|
Yer monitoringi O‟quv qo‟llanma
|
Geoekologik monitoring
Geoekologik monitoring - bu tabiiy va antropogen omillari ta‟sir ko‟rsatishi sharoitida atrof muhitning holatini makon va zamonda baholash va prognozlashning muntazam uzoq kuzatishlar tizimining majmuasidir. Bu tizim tabiiy tizimlar turli xil komponentlar (litologik tarkibi, ya‟ni ekinlar qoldig‟i, ularning tarkibi, gruntlar joylashish darajasi, kimyoviy tarkibi va zamin suvlari agressivligi va x.k.) va ular o‟zaro ta‟sir ko‟rsatishi jarayonida muhandis- texnikaviy, ekologik jarayonlarning muntazam kuzatilishidir. Geoekologik monitoring - bu umum ekologik monitoringi, atrof- muhitning holati ustidan nazorat qilish tizimining takibiy qismidir. U asosan yirik mega 86 polislarda , chunonchi: sanoat ishlab chiqarishi yetarli darajada keng rivojlangan, ham kichik, ham yirik korxonalar mavjud joylarda, avtomobilga yoqilg‟i quyish shaxobchalari, ilmiy korxonalar, maishiy xizmat ko‟rsatish markazlari, avtomagistrallar va x. joylarda o‟tkaziladi. Geoekologik monitoringining maqsadi - noxush gidrotexnogen jarayonlar hududni geologik barqarorligini prognozi, tezkor boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun uni himoya qilishning tavsiyalarini ishlab chiqishni baholash va nazorat qilishni amalga oshirish uchun zaruriy axborotlarni olishdir. Geoekologik monitoringning asosiy vazifalari geotizim komponentlari (atmosfera, suv, o‟simlik, tuproq, litosfera va sh.k.) holatlari va geoekologik vaziyat yig‟indisida aniqlanadigan ular o‟zaro ta‟sir ko‟rsatishi jarayonida muhandis texnik ob‟ktlar o‟zgarib turishi ustidan muntazam kuzatish olib borishdan iboratdir. Shahar agromelioratsiyalari sharoitida inson hayoti maishiy qulayligi darajasi ustidan umumiy nazoratni joriy etish uchun geoekologik monitoringning majmuali dasturini yaratish zarur. Axborotlar to‟plash odatda hududning batavsil tahlilidan boshlanadi. Seliteb, sanoat va rekreatsion zonalarni ajratish bilan keyingi 30 - 50 yilda uning o‟zgarishini hisobga olish bilan tumanning infrastrukturasi haritasi tuzib chiqiladi. Ishlarning keyingi bosqichida tor ixtisoslashgan axborotlarni tashuvchi «tabaqali» haritalar tuzish bilan taqkoslovlar taxlililga asoslangan: 1) Talveglar va suv ajratish kartasi; 2) Yer sathining qiyaliklari; 3) Rel‟efning texnogen o‟zgarishlari dinamikasi (rekultivatsiya, kamchak, ag‟darish, arxitektura rejalashtirish qarorlari ). Bu axborotlarning batafsil taxlili inson yashashi uchun eng ko‟p noxush zonalarni ajratish bilan hududning taxminiy geologik haritasini tuzishga imkon beradi. Geoekologik monitoring majmuasi umumiy tizimning va tabiat kompanentlariga ham tabiiy, ham texnogen salbiy ta‟sir ko‟rsatishning oqibatlarini 87 o‟z vaqtida oldini olishga, shuningdek muhandis texnika ob‟ektlarini: o‟z vaqtida himoya tadbirlarini o‟tkazish yo‟li bilan hududning geoekologik barqarorligini saqlashga imkon yaratiladi. Download 1.23 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|