N. U. Arabov I f. d, professor

Tovarlarning moddiyligi
Moddiylikka qarab tovarlarni ikki guruhga bo‘lish mumkin:

1. 
   Moddiy tovarlar - Internet ularni sotish, reklama qilish, sotishdan oldingi va sotishdan keyingi xizmatlar uchun kanal sifatida ishlatilishi mumkin, ammo ularni etkazib berish an’anaviy vositalardan foydalanishni talab qiladi.
   
2. 
   Nomoddiy tovarlar - bu jismoniy xususiyatlarga ega bo‘lmagan tovarlar: axborot, dasturiy ta’minot, raqamli formatda yozilgan musiqa va boshqalar. Nomoddiy va moddiy bo‘lmagan tovarlarning asosiy farqi shundaki, ular to‘g‘ridan-to‘g‘ri Internet orqali etkazib berilishi mumkin.
   

Mahsulotning hayotiy aylanishi (tsikli)
Mahsulotning bozorda raqobatdosh bo‘lish dinamikasini aks ettiruvchi eng muhim kontseptsiya mahsulotning hayot aylanishi hisoblanadi. Mahsulotning hayotiy tsikli vaqt ichida ma’lum bir bozorda kompaniyaning aylanmasi va foydasining shakllanishini, ya’ni bozorda raqobatdosh mahsulotning harakati dinamikasini tavsiflaydi.
Butun hayot tsiklining davomiyligi va uning individual bos- qichlari mahsulot turiga va turiga bog‘liq.
Iste’mol tovarlari va sanoat tovarlarining umumiy ten- densiyasi ularning hayot aylanishining pasayishi hisoblanadi. Bu erda bir bosqichdan ikkinchi bosqichga o‘tishni tezlashtiradigan va shu bilan mahsulotning hayotiy davomiyligini qisqartiradigan axborot texnologiyalari va Internet katta hissa qo‘shmoqda.
Sotishdan oldingi va sotishdan keyingi xizmatni yaxshi- lash uchun Internetdan foydalanish. Xizmatni tashkil qilish.
Sotishdan keyingi xizmat ko‘rsatish mahsulot siyosatining ajralmas qismi hisoblanadi. U mahsulotni sotib olishdan oldin va keyin mijozlarga taqdim etiladigan xizmatlarni anglatadi. Xizmat- ning maqsadi - mijozlarga mavjud mahsulotni taklif qilish va ularga undan maksimal darajada foydalanishga yordam berisdir.
Marketing vositasi sifatida xizmatning asosiy vazifalari mi- jozlarni jalb qilish, mahsulot sotishni qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish, mijozlarni xabardor qilish hisoblanadi. Xizmat ko‘rsatish tufayli kompaniya mijozlar bilan qulay ishonchli munosabatlarni yaratadi va samarali tijorat aloqalarini davom et- tirish uchun asos yaratadi.
Xizmatlar tovarlarni sotib olishdan oldin ham, keyin ham ko‘rsatilishi mumkin. Tovarlarni sotib olgandan so‘ng, ishlab chiqaruvchi yoki sotgan kompaniya sotishdan keyingi xizmatni amalga oshiradi - yetkazib berish, o‘rnatish, monitoring, texnik yordam va hk.
Xizmat ko‘rsatish va mijozlarni qo‘llab-quvvatlash Internet yordamida quyidagi toifalarda kengaytirilishi mumkin:

• 
  qo'shimcha ommaviy axborot - firmalar iste'molchilar uchun katta miqdordagi ma’lumotlarni Internetga joylashtira oladilar. Bu, ayniqsa, kompyuter texnologiyalari kabi yuqori texnologiyali mahsulotlar uchun to‘g‘ri keladi. Agar server yaxshi ishlab chiqilgan va qidiruv funksiyalariga ega bo‘lsa, iste’mol- chilar kerakli ma’lumotlarni osongina topishlari mumkin.
  
• 
  "tez-tez so'raladigan savollar" - bunday ma'lumotlarni taqdim etish nafaqat mavjud, balki potentsial iste’molchilar uchun ham, ushbu kompaniyada xarid qilish zarurligiga ishontirish uchun muhimdir;
  
• 
  Qayta aloqa qo‘shimcha mexanizmi - Internet iste’mol- chilar bilan samarali muloqotlarni tashkil qilish uchun ishlatilishi mumkin, bu ularning kompaniyalar bilan o‘zaro munosabatlari imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytiradi. Sotuvchilarni mijozlarning talablariga mos ravishda qo‘llab-quvvatlashlari katta ahamiyatga ega. Fikr-mulohazani tashkil qilish vositalari elektron pochta, konferensiyalar va kompaniyaning veb-saytida to‘ldirish uchun shakllar bo‘lishi mumkin.