N. U. Arabov I f. d, professor

C2G modeli (Consumer - to - Government)
Bu biznes modeli - o‘zaro fuqarolar va davlat organlari o‘rtasidagi munosabatlarni qamrab oladi. Ular hukumatni mamla- kat aholisi uchun ochiq qilishlari va fuqarolarga hukumat hu- jjatlariga va hukumatdagi saylangan vakillarga kirish uchun mukammal vositalar bilan ta’minlashga mo‘ljallangan .
C2G elektron biznes modelio‘z ichiga elektron tijorat elementlarini, masalan, soliqlarni yig‘ish uchun, avtomobilni ro‘yxatdan o‘tkazish, patentni ro‘yxatga olish, kerakli ma’lumotni olish uchun xizmat qiladi. Natijada qog‘oz bilan ishlash haj- mi kamayadi va zarur protseduralar sezilarli darajada tezlasha- di. Ilgari fuqarolardan uzoq vaqt navbatda turish, davlat amal- dorlari bilan muloqot qilish va ko‘plab qog‘oz hujjatlarni tayyorlash va ko‘chirish talab qilgan bo‘lsa endi bir necha daqiqa vaqtni oladi. C2G elektron biznes modellari hukumat tabiatini o‘zgartirib, "elektron demokratiya» rivojlanishiga olib keladi.
Elektron tijorat bozorining biznes - modeli
Har qanday kompaniya korporativ vakolatxonasining Inter- netda mavjudligi va rivojlanishi asosida aniq biznes-mo- del bo‘ladi. Internetdagi iqtisodiy faoliyat vositalar bozori doimiy ravishda rivojlanib borayotganligi sababli, biznes modellar uchun yangi imkoniyatlar va ularni amalga oshirish yo‘nalishlari vujudga keladi.
Modelini tanlash web-vakolatxonani oldidagi maqsad va vazifalar bilan belgilanadi.
Asosiy biznes modellarni ko‘rib chiqamiz:
Reklama biznes modeli. Sayt reklama kampaniyasini tashkil qilish va o'tkazish uchun yaratilgan. Asosiy maqsadi - doimiy, aniq segmentlangan yoki, aksincha, saytdagi eng yirik auditori- yani yaratish. Ushbu tomoshabin bilan aloqa qilish reklama beruvchilar yoki homiylarga sotilmoqda.
Muammoni hal qilish uchun quyidagi vazifalarni hal qilish kerak:

• 
  saytga tashrif buyuruvchilarni dastlabki jalb qilinishi;
  
• 
  takroriy tashriflarni rag'batlantirish, foydalanuvchilarning saytda sarflash vaqtini ko‘paytirish;
  
• 
  Saytning hayotida foydalanuvchining faol ishtiroki (muno- zaralar, so‘rovlar, tanlovlar va boshqalar);
  
• 
  Foydalanuvchilarni resursni rivojlantirish va ilgari surishga jalb qilish;
  
• 
  Sayt hamjamiyatiga sadoqatli bo‘lishini, jamoatchilik his- sini shakllantirish.
  

Mavjud biznesni qo‘llab-quvvatlash modeli. Agar kompaniya o‘z biznesini an’anaviy sharoitlarda amalga oshirsa, u holda individual ish jarayonlarini virtual makonga o‘tkazilishi mum- kin. Bunday holda, sayt marketing vositalaridan biriga aylanadi, uning yordamida bozor bilan o‘zaro ta’sirning instrumental bazasini sezilarli darajada kengaytirish uchun qo‘shimcha imkoniyat mavjud bo‘ladi. Ushbu turdagi sayt bajarishi mumkin bo‘lgan vazifalar:

• 
  reklama, kompaniyaning savdo markasi va / yoki uning mahsulotlarini reklama qilish;
  
• 
  jamoatchilik bilan aloqalar tizimini kengaytirish;
  
• 
  iste’molchilarga, sheriklarga, aksiyadorlarga, reklama agentlariga tovarlar va kompaniya to‘g‘risida to‘liq va tezkor ma’lumotlarni taqdim etish;
  
• 
  iste'molchilarga sotishdan oldingi va sotishdan keyingi ma’lumot berish;
  
• 
  to‘g‘ridan-to‘g‘ri savdo;
  
• 
  firmalar o‘rtasidagi savdoni ta’minlash;
  
• 
  mahsulotlarni tarqatish kanalini tashkil qilish (agar ularni Internet orqali tarqatish mumkin bo‘lsa).
  

Yangi biznesni tashkil etish modeli. Internet yangi ish yarat- ish imkonini beradi - bu o‘ta noyob imkonyatga asoslangan modellar. Bunday modelni amalga oshirishning yorqin misoli bu elektron almashinuv, onlayn auktsion, onlayn-do‘kon va bosh- qalar.
Qoidaga ko‘ra, bunday sharoitda mahsulotning asosiy turi axborot mahsuloti bo‘lib, uni yaratish va amalga oshirish uchun foydalanuvchi (yoki potentsial xaridor) tomonidan ko‘rsatilgan o‘ziga xos xususiyatlarni egallash uchun axborot resurslarini qayta ishlash texnologiyalari qo‘llaniladi. Bu holda, har biznes- jarayonlari virtual makonga o‘tkazishmumkin, hatto mol etkazib jarayonini, shu jumladan, oxirgi foydalanuvchiga (xizmatlar).
Yuqoridagi biznes-modellar tasnifi umuniy hisoblanadi, chunki ushbu modellar, amaliyotda aytib o‘tilgan modellarning aralash ko‘rinishlari, yoki biznes sohaning ixtisoslashuvi va xusu- siyatlariga asoslangan detallashgan ko‘rinishlari.
(<♦ O ‘z-o‘zini tekshirish savollarij

1. 
   Tashkilotning biznes modeli nimani tavsiflaydi ?
   
2. 
   Tashkilotning biznes modellarida qanday subyektlar qatnashadi?
   
3. 
   Elektron tijoratningtashkil etilish modelini aytib o‘ting.
   
4. 
   B2B modelning mohiyati nimadan iborat?
   
5. 
   B2B model tizimlarining turlarini aytib o‘ting.
   
6. 
   B2B model ishlatiladigan saytlar turlarini aytib o‘ting.
   

7. 
   B2C modelining mohiyati nimada?
   
8. 
   B2C va B2B sotish texnikasi o‘rtasidagi farqlar qanday ?
   
9. 
   B2C modelini qanday amalga oshirish mumkin ?
   
10. 
    B2G modelining mohiyati nimada?
    
11. 
    B2G modelidagi o‘zaro munosabatlar shakllari qanday?
    
12. 
    G2C modelining mohiyati nimada?
    
13. 
    C2B modelining mohiyati nimada?
    
14. 
    C2C modelining mohiyati nimada?
    
15. 
    C2G modelining mohiyati nimada?
    
16. 
    Elektron tijorat bozorining biznes modellari qanday?
    

5. 
   Elektron tijorat tizimlari va shakllari
   
   1. 
      Elektron tizim savdo
      

Elektron tijorat tizimlarining funksional imkoniyatlari ular- ning egasiga va u ko‘zlagan maqsadlarga qarab sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Shunga ko‘ra, tizim foydalanuvchilari uchun mavjud protseduralar va uning yordami bilan hal qilinishi mumkin bo‘lgan vazifalar farq qilishi mumkin. Bu holda, Internet-texnolo- giyalarning hozirgi rivojlanish darajasi keng imkoniyatlarga ega bo‘lgan ko‘p maqsadli elektron maydonchalarni hamda mah- sulotni namoyish etish va buyurtmalarni rasmiylashtirish kabi asosiy tijorat jarayonlarni amalga oshirilisini ta’minlovchi elektron savdo tiziminlarni yarata oladi.
Shuning uchun, ko‘p hollarda kompaniyalar faoliyatida el- ektron tijorat tizimlarini joriy etish faqat oqilona yondashuvga bog'liq va texnologiya nuqtai nazaridan deyarli cheksizdir.
Elektron tijorat tizimlarini tashkil etish shakli jihatidan umumiy va korporativ bo'lishi mumkin .
Elektron tijoratningumumiy tizimlari sifatida B2C segmen- tidagi Internet - do'konlar bo'lishi mumkin. Bu elektron tijorat tizimlari Internet-do'konning egasi va iste'molchi o'rtasida sama- rali o'zaro aloqasi uchun axborot muhitini yaratadi. Bunday say- tlarning asosiy afzalligi bilimli joylashuvi va siljitish siyosati evaziga doimiy ravishda kengayib boradigan mahsulotlar katalogi va ko'plab doimiy mijozlar tufayli keng mijozlar bazasi.
Umumiy elektron tijorat tizimlari B2B segmentida deyarli mavjud emas, chunki ushbu segmentning o'ziga xos xususiyat- lariga bog'liq. Korporativ elektron tijorat tizimlari, aksincha, B2B 153
segmentida eng keng tarqalgan. Bunday elektron tijorat tizimlari katta hajmdagi xaridlarga ega bo'lgan yirik mijozlarga qaratilgan, ularning egalari tovarlar va xizmatlarning keng assortimentini taqdim etadilar. Ular nafaqat elektron tijorat texnologiyalaridan mustaqil ish jarayoni sifatida foydalanishga, balki ular bilan asosiy biznes operatsiyalarini kuchaytirishga, mijozlar bazasini kengaytirishga, sotishni ko'paytirishga va mijozlarga xizmat ko'rsatish uchun moliyaviy va vaqt xarajatlarini kamaytirishga imkon beradi. Bundan tashqari, korporativ elektron tijorat tizimlari ko'pincha tashkilot mijozlariga axborot yordamini taqdim etadilar.