N. U. Arabov I f. d, professor

Qisqa matnli va multimedia xabarlarini qabul qilish va uzatish texnologiyasi
Qabul texnologiyasi va qisqa matnli xabarlarni yuborish SMS (Short Message Service- qisqa xabar xizmati) GSMPhase standarti tarkibiy qismi sifatida yaratilgan.
Xizmatni amalga oshirish g‘oyasi 1984-yilda paydo bo‘lgan va 1989-yilga kelib bir guruh muhandislar tomonidan amalga oshirilgan, jumladan: Fridgel Xilbrand (Deutsche Tele- kom), Bernard Gilbert (PTT), Finn Trosbi (Telenor), Kevin Xolli (Cellnet), Ian Xarris (Vodafone).
Dastlab qisqa xabar tizimi Buyuk Britaniyada Evropa bozor- ida GSM standarti paydo bo‘lgandan keyin bir yil o‘tgach 1992- yil dekabr oyida Vodafone kompaniyaning GSM tarmog‘ida mo- bil telefon tarmog‘i uchun kompyuterdan matni uzatish uchun sinalgan.
Birinchi SMS xabari: "Merry Christmas!" Vodafone mu- handisi Neil Papworth tomonidan junatilgan edi.
Keyinchalik - MMS ( Multimedia Messaging Service ) mul- timediali xabarlar xizmatlari joriy ishga tushirilgan. MMS - xa- barlarning paydo bo‘lishi uchun XXI asrning boshlarida mobil In- ternetning rivojlanishi sabab bo'ldi va GPRS paketli ma’- lumotlar texnologiyasi joriy etilgandan so'ng amalga oshirildi.
Mobil Internet
Mobil Internet mobil telefonlarning asosiy texnologiyalari- dan biridir. SMS xizmati kabi mobil Internet telefon yordamida taqdim etilgan ommaviy qo‘shimcha xizmat bo‘lgan (VAS - xiz- matlar, Value Added Services - qo‘shimcha daromad keltiradigan xizmatlar).
1999-yilda GPRS (General Packet Radio Service) simsiz paketli ma’lumot uzatish texnologiyasi paydo bo‘ldi . Bu standarti kelishi bilan u 2,5 G - tarmogiing paydo bo‘lishi haqida gapirish mumkin bo‘ldi. Mobil telefon biznes- foydalanuvchilar uchun bir ish vositasiga, terminaliga aylandi.

2. 
   Mobil ilovalardan foydalangan holda elektron tijorat
   modellari
   

Mobil telefonlar ilovalar haqida ma’lumotlar tahlili biznes modellarida mobil ilovalar qanday ishlashi ochib beradi. Mobil ilovalar ko‘rib chqilgan biznes-modellarga muvofiq elektron va mobil tijoratda biznes-modelga quyidagi ta’sir etish shakllari bo‘lishi mumkin:

• 
  mobil ilovalar - bu mijoz va xizmat ko'rsatuvchi provayder o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlik imkoniyatlarini kengaytirmasdan iste’molchi bilan o‘zaro munosabatlarning qo‘shimcha usuli;
  
• 
  mobil ilovalar - bu iste’molchi bilan o‘zaro munosa- batlarning qo‘shimcha usuli bo‘lib, mijoz va xizmat ko‘rsatuvchi provayder o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlik imkoniyatlarini
  

kengaytiradi;

• 
  mobil ilovalar - bu elektron va mobil savdo bozorida ilgari keng tarqalmagan yangi faoliyat turlarini rivojlantirish uchun imkoniyat yaratib, xizmat ko‘rsatuvchi provayder va iste’molchi o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning yangi va asosiy usuli.
  

Biznesda mobil ilovalarning qo‘llanishi natijasida paydo bo‘lgan yangi biznes modellarni va mobil ilovalar yordamida xususiyatlari o‘zgargan va kengaygan biznes modellarni ko‘rib chiqaylik .
“Talab bo‘yicha xizmatlar” biznes - "model
Mobil tijoratning ikkita muhim xususiyati - qurilmalarning harakatchanligi va istalgan vaqtda tranzaksiyalarni amalga oshi- rish bozorda taqdim etiladigan xizmatlar toifalarini kengaytirishga imkon beradi.
Foydalanuvchilar xizmatni yoki mahsulotni xizmat ko‘rsa- tuvchivchi istalgan joyidan olishlari mumkin. Ko‘plab faoliyati turlari yanada aniq va iqtisodiy jihatdan samarali ishga qabul qilish xizmatlari uchun navigatsiya qurilmalar imkoniyatlaridan foydalanishni o‘z ichiga,
Quyida namunaviy tadbirlar ro‘yxati keltirilgan:

• 
  Qushma avtomobil sayohatlari.
  
• 
  Oziq - ovqatlarni yetkazib berish.
  
• 
  Mahsulotlarni yetkazib berish .
  
• 
  Kir yuvish joylari.
  
• 
  Xonalarni tozalash .
  
• 
  Yetkazib berish va logistika.
  

"To‘lov vositachisi" biznes modeli
Elektron tijorat bozorida mobil terminallar, savdo nuqtalari - POS - terminallar (Point Of Sale )keng qo‘llaniladi.
Zamonaviy smartfonlar uchun ushbu terminallar to‘lov kartalaridan ma’lumotlarni o‘qiy oladigan smartfonlarga ulangan cho‘ntak o‘lchamidagi qurilmalardir. To‘lovni amalga oshirish uchun sotuvchi tegishli dasturiy ta’minotga ega bo‘lishi kerak, shunda iste’molchi o‘z mobil qurilmasi va o‘z kartasidan foydala- nib to‘lovlarni amalga oshirishi mumkin.