N. V. Kuzmina pedagogik tizim o‘zida ta‘lim va tarbiya maqsadiga bo‘ysundirilgan o‘zfaro bog‘liq tarkibli elementlardan tashkil topisini uqtiradi, ular: pedagogik maqsad; o‘quv va ilmiy axborot; pedagogik aloqa vos

III. Shaxsga yo‘naltirilgan ta‘lim texnologiyasi. Bu texnologiyaning mohiyatini cuqurroq anglas uchun akademik Bespalko B. P. Tomonidan yaratilgan “didaktik jarayonini boshqarish tizimining rivojlanis spirali”ni tahlil qilish kerak bo‘ladi.
“Yo‘naltirilgan axborotli jarayon” (YAJ) ordinatasiga ta‘limni tashkil etishning yakka tartibli sakli joylashtirildi. “Tarqoq axborotli jarayon” (TAJ) ordinatasiga esa – guruhli. Tabiiyki, masg‘ulotning guruh sakli yakka tartibdagi saklidan iborat bo‘ladi, keyin esa rivojlanisning birmunca yuqori darajasida yakka tartibli sakliga yana qaytadi. Demak, “maslahatci” (3) tizim tabiiy holda “guruhli ta‘lim”ga (1) ko‘tariladi, uning sezilarli darajadagi kucsizligi “repetitor” (7) tizimini vujudga keltiradi.
Repetitorlik “kicik guruh”(5) o‘lcamigaca kengayis sabablarini tasavvur qilish qiyin emas.
XVI asrga kelib nasr islaridagi inqiloviy o‘zgarislar ta‘lim tizimida “darsliklar”ni (4) qullas imkoniyatini tug‘dirdi. Kommunikattsiya sohasidagi texnikaviy taraqqiyot esa sinf va xonadonlarni axborotli uzatis vositalari bilan jihozlanadi. Kompyuterlarning vujudga kelishi didaktik jarayonni yopiq boshqarish imkoniyatlarini tug‘dirsada-da, o‘quvchilarning individual qobilyatlarini hisobga olmadi (dasturli ta‘lim - 6). Shaxsiy kompyuterlar texnikasining rivojlanisi psixologik-pedagogik bilimlar o‘sisi bilan hamkorlikda shaxsga yo‘naltirilgan ta‘lim muammosini keltirib chiqarmoqda.
Akademik B. P. Bespalko tizim 8 - yakka tartibli bilis faoliyatini dasturli boshqarishga alohida urg‘u berib “xalq ta‘limi tizimining barca bo‘g‘inlarida rivojlanisning yangi bosqichini ifodalaydi va o‘quvchilarning sog‘lig‘iga zarar yetkazmagan holda zaruriy musbat siljislarga olib keladi” debta‘kidlaydi. O‘zida aniq o‘rnatilgan didaktik masalalar va pedagogik texnologiyalarni mujassamlastirgan pedagogik tizim shaxsga yo‘naltirilgan ta‘lim, deb ta‘riflanadi. Bu tizimdagi didaktik masalalarga qisqaca izoh beriladi. Hozirda mavjud yakkalasgan pedagogik tizimlar – umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar, oliy ta‘lim – shaxsni tarbiyalas, ta‘lim beris va takomillastirisning yagona tizimiga aylanisi kerak. Shaxsga yo‘naltirilgan ta‘lim barca turdagi ta‘limlarni yo‘nalislar bo‘yica integratsiyalashni taqozo etadi. Ta‘limning birinci bosqichidayoq (maktabgaca ta‘lim) bolaning ehtimolli shaxsiy yo‘nalishlari psixologik-pedagogik kuzatislar yordamida aniqlanadi, ma‘lum faoliyat turiga mos qobilyatlari, yangi iste‘dod nisonalari belgilab oligadi. Bu tabaqalastiris psixologik pedagogika sohasi bo‘lib, afsuski, kam tadqiq qilingan va kam islangan. Su bilan birgalikda hammaga yaxsi ma‘lumki, shaxsning maxsus iste‘dod nisonalarini erta aniqlas va uni muntazam rivojlantirib boris vaqti soati bilan o‘z mevasini beradi – yangi g‘oya va faoliyat metodlarini haqiqiy yaratuvcisi tarbiyalanadi.
Shaxsning rivojlanis dasturi aslida har bir insonga tug‘ma holda beriladi, biroq uni amalga osiris, afsuski hozirgi ta‘lim tizimida qaralmagan. Mana, nima uchun dunyoda qiynalganlar va jinoyatcilar mavjud. Su boisdan bolaning shaxsga yo‘naltirilgan ta‘lim tizimiga kirisisi uni ixtisosli kasbga tayorlasning boslanisi bo‘lisi kerak va barca o‘quv dasturlari mazmuni ma‘lum faoliyat turining ijodkorini tarbiyalas masalasiga bo‘ysunisi kerak.
Tasxislanuvcan tarzda o‘rnatilgan maqsadli pedagogik tizim ociq bo‘lisi kerak, ya‘ni o‘rgatisning har qanday bosqichida o‘quvchi undan ciqib ketishi yoki qayta kirib kelishi mumkin. Bu esa aniqlangan maqsadga mos holda ta‘lim mazmunini ilmiy asosda saralasga imkon beradi. Ta‘lim mazmunini jamlasda o‘quvchilarni asossiz yuklab taslas va o‘qituvchi o‘qitishda inqirozga xos hodisalarni yuzaga chiqaruvci oldingi amorf va ixtiyoriylik uni aniq loyihalas, o‘qis yillari bo‘yica taqsimlas va dozalasga joy bo‘satib beradi. O‘quv fanlari tizimi ortiqca bo‘lmasdan qat‘iy uzviylikka va belgilangan mahorat bosqichida o‘zlastirisga olib keladi.
Donetsk ociq universiteti professori B. F. Satalov o‘qitishni jadallastiris texnologiyasini islab ciqdi va amaliyotga tadbiq etib an‘anaviy sinf-dars o‘qitish uculining ocilmagan qirralarini ko‘rsatib berdi.
Bu texnologiyada:
Ta‘lim maqsadlari:
Bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish.
Har qanday individual qobiliyatli bolalarning barcasini o‘qitish.
Tezlasgan o‘qitish (umumiy o‘rta ta‘lim hajmini 9 yilda o‘qitish).
Printsiplar:
ko‘p marta takrorlas, majburiy bosqichli nazorat, yirik bloklar bilan o‘rganish; faoliyatning dinamik yaxlitligi, tayanch signallari, harakatlarning mo‘ljalli asoslari;
shaxsga yo‘naltirilgan yondasuv;
insonparvarlik (barca bolalar iqtidorli);
o‘quv vaziyatlarining tafovutsizligi, tuzatis uchun istiqbollarning ociqligi, muvaffaqiyatning o‘sib borisi;
ta‘lim va tarbiyaning uzviyligi .
Mazmunning o‘ziga xos jihatlari:
O‘quv materiali yirik hajmda kiritiladi.
Material bloklar bo‘yica joylashtiriladi.
O‘quv materiali tayanch sxema-konspekt ko‘rinishida rasmiylastiriladi.