N. X. Ermatov, B. Y. Nomozov, D. G’. Azizova, M. X. Ashurov, A. I. Abdirazakov, R. S. Bekjonov

 
13.2. GPN uzatishi va ishchi bosimi 
Ikki tomonlama ta‘sirli GPN ishini ko‘rib chiqamiz, shunday ekan bunday 
agregatlar birmuncha zamonaviy hisoblanadi. Quyidagicha belgilashlar kiritamiz: F
n
-

---

265 
qatlam suyuqligini haydovchi nasos porshni yuzasi; f-shtok kesimi yuzasi; S-
porshnning yurish uzunligi; n-porshnning bir minut davomida borib kelishlar soni. 
Pastga harakatlanishidagi haydash miqdori 
S
F
q
n


1
, 
yuqoriga harakatlanishida 
S
f
F
q
n
)
(
2


. 
Bir marta borib kelishidagi uzatishi 
S
f
F
q
q
q
n
)
2
(
2
1




. 
n marta harakatlanishida n marta ko‘p uzatadi, sutka davomida 24x60=1440 
marta ko‘p uzatadi. Shunday ekan bir kecha-kunduz davomida nazariy uzatishi qu 
idagiga teng bo‘ladi 
n
n
n
S
f
F
Q
)
2
(
1440


.
(13.1) 
Har xil yo‘qotishni (zichligi yaxshi bo‘lmaganda suyuqlik sizishi, gazning 
ta‘sirida silindrning to‘lmasligi, neftning kirishishi va boshqalar) hisobga oluchi 
uzatish koeffitsiyentini kiritib, ikki tomonlama ta‘sirli GPNning amaldagi uzatishi 
quyidagicha aniqlanadi. 
n
a
S
f
F
Q
)
2
(
1440



.
(13.2) 
Ikki tomonlama ta‘sirli GPNning gidravlik dvigateli suyuqlik sarfi (13.2) 
formulaga o‘xshash holatda quyidagicha aniqlanadi 
n
d
ora
s
S
f
F
Q
)
2
(
1440



.
(13.3) 
bu yerda F
d
-dvigatel porshini yuzasi; α
or
-silindr va porshen oralig‘idan, 
klapanlardan, zolotnikli moslamalardan va NKQning muftali birikmalaridan sizishni 
hisobga oluchi koeffitsiyent. 
Yer yuzasida ishchi suyuqlikni haydovchi nasos uzatish sarfini Q
s
ta‘minlashi 
shart. Agar haydovchi nasos uzatishi aytilgan ko‘rsatkichdan kam bo‘lsa, unga mos 
ravishda GPN yurish soni o‘zgaradi. 
Shuning uchun haydovchi nasosni yer yuzasidan haydashini boshqarish 
evaziga GPN ning yurish sonini va nasosning haydash miqdorini o‘zgartirish 
mumkin. Haydovchi nasosning uzatishini o‘zgartirish nasos plunjeri va vtulkasini 

---

266 
o‘zgartirish, hamda ishchi suyuqlikning bir qismining quvurdan to‘kilishi orqali yuz 
beradi. Bunday rostlash usullari qurilmaning f.i.k. ni pasaytiradi. 
Haydovchi nasos bilan hosil qilinadigan ishchi bosim yuqori va 10,0MPA va 
undan yuqori bo‘ladi. Ikki tomonlama ta‘sirli GPN uchun quduq ustidagi haydovchi 
nasos ishchi bosimini aniqlaymiz (13.5-rasm). 
13.5-rasm. GPN pasga harakatlanishida kuchning ta‘siri va bosimning 
taqsimlanishi sxemasi. 
Gidravlik dvigatel porsheni pastga harakatlanishida yuqorisidan ta‘sir qiluchi 
kuch R
d
, nasos porsheni pastki qismidan ta‘sir qilayotgan kuch R
n
va barcha porshen 
tizimining harakatlanishidagi ishqlanishi orqali hosil qilinayotgan kuch r ning 
yig‘ndisiga teng bo‘lishi kerak: 
r
R
R
n
d


.
(13.4) 
Kuch R
d
- porshen yuqorisidan ta‘sir qiluchi kuch 
'