N. X. Ermatov, B. Y. Nomozov, D. G’. Azizova, M. X. Ashurov, A. I. Abdirazakov, R. S. Bekjonov

m
P
P
P
g
ust
h



''
1
,
(13.13) 
bu yerda P
ust
, 
''
g
P
va P
xalq
-yuqoridagidek, m-haydash vaqtida nasosning kanali, 
chiqarish kanali va klapanlarida ishqalanishda bosim yo‘qotilishi. 
So‘rish tomonidagi bosim quyidagiga teng 
P
h2
=P
qab
-m,
(13.14) 
bu yerda P
qab
-botirilsh chuqurligidagi, nasos qabulidagi bosim. 
(13.14) formulani (13.12) ga va (13.13) ni(13.11) ga qo‘yib, barchasini 
(13.10) ga qo‘yib quyidagini olamiz 
)
(
)
(
2
''
1
m
P
F
m
P
P
P
F
R
qabl
ora
g
ust
h








.
(13.15) 
(13.8) formulani (13.6) ga va (13.9) ni(13.7) ga qo‘yib, barchasini (13.5) ga 
qo‘yib quyidagini olamiz 
))
(
)
(
''
2
''
1
n
P
P
P
f
n
P
P
P
f
R
ora
g
ust
ishq
g
hay
d










.
(13.16) 
Bundan keyin (13.15) va (13.16) formulani (13.4) ga qo‘yamiz 
r
m
P
F
m
P
P
P
F
n
P
P
P
f
n
P
P
P
f
qab
ora
g
ust
ora
g
ust
ish
g
h


















)
(
)
(
)
(
)
(
2
''
1
''
2
''
1
(13.17) 
Izlangan P
h
(13.17) ni yechib, quyidagini olamiz 
n
P
P
f
r
m
P
f
F
n
P
P
P
f
f
m
P
P
P
f
F
P
ish
g
qab
ora
g
ust
ora
g
ust
h

















'
1
1
2
''
1
2
''
1
1
)
(
)
(
)
(
(13.18) 
Dvigatel kanallarida ishchi suyuqlik bosimi yo‘qotilishi n va nasos 
kanallarida qatlam suyuqligi harakatlanishida bosim yo‘qotilishi n, umuman aytganda 
n=m deb olish mumkin. 
Unda (13.18)dan porshenlar guruhi pastga harakatlanganda nasosning 
haydash bosimi quyidagiga teng 
n
P
P
f
r
m
P
f
F
m
P
P
Pust
f
f
F
P
ishq
g
qab
ora
g
h













1
2
''
1
2
1
)
(
1
)
(
)
(
(13.19) 

---

269 
GPN porshenlar guruhi yuqoriga harakatlanganda haydash nasosining uzatish 
bosimi P
h
mulohaza yuritib formulasini oson olish mumkin. 
Anologik mulohaza yuritib GPN porsheni yuqoriga harakatlanganda 
haydovchi nasos bosimi P
n
formulasina oson olish mumkin bo‘ladi. Buning uchun 
yuqoriga harakatlanishida P
1
bosim dvigatel porshenining pastki yuzasiga f
2
, 
chiqishdagi bosim P
2
yuqori yuzasiga f
1
ta‘sir qilishini hisobga olish kerak bo‘ladi. 
Nasos silindrida haydash bosimi P
n1 
nasos porshni yuqori yuzasiga ta‘sir F
2
qiladi, so‘rish bosimi P
n2
– pastki yuzasiga ta‘sir qiladi. 
Haydovchi nasosning porsheni yuqoriga harakatlanganda haydash bosimi P
n
quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 
n
P
P
f
r
m
P
f
F
m
P
P
P
f
f
F
P
t
g
kel
k
g
u
n













2
2
1
''
2
1
2
)
(
)
(
)
(
(13.20) 
Ko‘rib turganimizdek (13.20) formula (13.19) formulaga o‘xshash, lekin F
1
va F
2
, shuningdek f
1
va f
2
lar joylari almashgan. 
Nazorat savollari. 
1.Gidroporshenli nasoslarning ta‘sir prinspi 
2. GPN qurilmasining qismlari 
3. GPNQ ning turlari. 
4.Ikki tomonlama ta‘sirli nasos qurilamasi ish prinspi. 
5. Bir tomonlama ta‘sirli GPN. 
6.GPN uzatishi va ishchi bosimi. 
13-bob bо‘yicha xulosalar 
Bu bo‘limda gidroporshenli nasoslarning turlari va ta‘sir prinspi, 
gidroporshenli nasoslar uzatishi va ishchi bosimi haqida ma‘lumotlar keltirilgan. 
14-bob.Neft quduqlarini boshqa turdagi nasoslar bilan ishlatish. 
14.1. Quduqni elektrodiafragmali nasoslar yordamida ishlatish 
Neft konlarini ishlashning asosiy xarakterli xususiyatlaridan biri kichik 
debitli quduqlar soniningning ortib borishdir. Bunday quduqlarni ishlatishda keng 
qo‘llaniladigan usullardan biri bu shtangali nasos qurilmalaridir. Quduq tanasining 

---

270 
katta qiyshayishida va suvlanganligi ortganda, shu bilan birgalikda qazib olinayotgan 
mahsulot tarkibida mexanik qo‘shimchalar ko‘p bo‘lganda ShChN qurilmasi bilan 
jixozlangan quduq plunjer silindirga ushlanib qolishi yoki nasos plunjerining yeilishi, 
nasos quvuri va shtangalarining uzilishi tasirida debiti kamayadi. Bunday ishlatish 
shartlari uchun shtangasiz nasoslar tarkibiga kiruchi elektrodiafragmali nasoslar 
ishlab chiqilgan. 
Diafragmali nasoslarning ajralib turadigan tomanlaridan biri bu, uning ish 
bajaruvchi qismlarining haydaladigan muhitdan elastik diafragma bilan ajralib 
turishidadir. Bu qism toza suyuqlik bilan to‘ldirilgan zichlangan bo‘shliqda ishlaydi. 
Diafragmali nasoni ta‘sir prinspi bo‘yicha porshenli nasos bilan 
solishtirilganda, ish jarayoni haydaladigan suyuqlikni so‘rish va haydash yo‘li bilan 
amalga oshiriladi. 
Turli xil cho‘ktirma diafragmali nasoslar qator belgilari bo‘yicha tavsiflanadi: 
Diafragmani borib qaytish harakatini yuzaga keltirish usuli bo‘yicha: 
mexanik uzatmali, gidrouzatmali; 
Diyafragmalari tuzilishi bo‘yicha: 
Yer yuzasidan nasosga uzatiladigan energiya turi bo‘yicha: elktroenergiya 
bilan ishlaydigan va gidravlik energiya bilan ishlaydigan; tekst, silindrik sil‘fonli;