Namangan davlat universiteti iqtisodiyot kafedrasi

10.9-jadval

Inflyatsiyani hisobga olgan va olmagan holda korxona moliyaviy holatini ifodalovchi ko’rsatkichlar (ming so’m va foiz)

№	Ko’rsatkichlar	Inflyatsiya hisobga olingandagi haqiqiy ko’rsatkich	Hisob-kitob metodi	Inflyatsisiz qayta hisoblangan miqdorlar
1.	Mahsulotni sotishdan olingan mablag’	200000	20000:2,50	80000
2.	Moddiy xarajatlar	128000	128000:2,35	54468
3.	Amortizatsiya ajratmalar	8000	8000:1,80	4444
4.	Ish haqi	24000	24000:1,75	13714
5.	Sotilgan mahsulot tannarxi (2+3+4)	160000	-	72626
6.	Mahsulot sotishdan olingan foyda (1-5)	40000	-	7374
7.	Boshqa foydalar	3000	qayta hisoblan- maydi	3000
8.	Umumiy foyda (6+7)	43000	-	10374
9.	Ishlab chiqarish fondlarining qiymati	66000	66000:1,8	36667
10.	Aylanma mablag’lar qiymati (aktivlar)	25000	25000:2,35	10638
11.	Pul mablag’lari va debitorlik qarzlari	5000	5000:2,5	2000
12.	Korxona aktivlari umumiy qiymati (9+10+11)	96000	-	49305
13.	Barcha kapital rentabelligi, %	44,8	-	21,0
14.	Shaxsiy kapital rentabelligi, %	67,2	21,01,5	31,5

Masalan, joriy davrda mahsulot sotishdan olingan mablag’ni q₁p₁ bilan belgilasak, bu ko’rsatkichni solishtirma bahoda hisoblash uchun uni baho indeksiga bo’linadi (q₁p₁:I_p) va olingan natija o’tgan davr baholaridagi joriy davrda sotilgan mahsulotdan kelgan mablag’ deb ataladi (q₁p₀).

Shunday qilib, inflyatsion jarayonlar ta’siri bilan umumiy rentabellik darajasi 23,8 punktga pasaygan, inflyatsion o’sish koeffitsienti esa 95% ga (96000:49305) deyarli ikki baravarga oshgan. Shaxsiy mablag’lar rentabeligi ham, yuqoridagi

omillar ta’sirida 35,7 punktga (67,2-31,5) pasaygan.

10.10 - jadval

Korxona foydasi va rentabelligini inflyatsiya ta’siri ostida o’zgaruvchi
omillari (ming so’m)

№	Omillar nomi	Joriy davr haqiqiy ko’rsat- kichlari	Inflyatsiya hisobga olingandagi haqiqiy ko’rsatkichlar	Omil hajmi (1-2)	Inflya- tsiya his- sasi, % (3:2)
	A	1	2	3	4
1.	Korxonani sotilgan mahsultiga bo’lgan baholarni o’zgarishi	200000	80000	120000	60,0
2.	Moddiy xarajatlarga bo’lgan baholarni o’zgarishi	128000	54468	73532	57,4
3.	Asosiy fondlar va kapital qo’yilmalarni baholashni o’zgarishi	8000	4444	3556	44,5
4.	Inflyatsiya bilan o’rtacha ish haqini o’zgarishi	24000	13714	10286	42,9
5.	To’la tannarxi	160000	72626	87374	54,6
6.	Mahsulot sotishdan olingan foyda	40000	7374	32626	81,6
7.	Mahsulot rentabelligi (6:5)	25,0	10,2	-	-

Inflyatsiya ta’siri ostida mahsulotni sotishdan olgan foyda va umumiy foydani o’zgarishi o’ziga e’tiborni tortadi. Inflyatsion o’sish koeffitsienti umumiy foyda bo’yicha 4,1 martaga teng bo’lsa, mahsulotni sotishdan olingan foyda bo’yicha yana ham yuqori yoki 5,4 martaga teng.

10.10-jadval ma’lumotlaridan bir qancha xulosalar chiqarish mumkin. Inflyatsiya jarayoni ta’sir ostida foydalilik darajasi14,8 punktga (25,0-10,2) oshdi. tannarxi (hamma moddalar bo’yicha) 87374 ming so’mga oshgan. Lekin, sotilgan mahsulot tannarxiga inflyatsion jarayonni salbiy ta’siri ijobiy ta’siridan ko’ra kamroq. Bu holat sotilgan mahsulot bahosini ko’tarilib ketishiga olib keldi va natijada mahsulotni sotishdan olingan mablag’ 120000 ming so’mga oshdi. Sotilgan mahsulot bahosini yuqorilab o’sishi korxonaga 32626 ming so’mlik foyda berdi yoki 81,6 % (32626  100/40000).
Foyda va rentabellik darajalariga inflyatsion jarayonni ta’sirini o’rganishni boshqa omillar va metodlar hisobidan yana ham chuqurlashtirish va kengaytirish mumkin.

• 
  Korxona
  
• 
  Tashkilot
  
• 
  Xarajat
  
• 
  Tannarx
  
• 
  Sub’ekt
  
• 
  Foyda
  
• 
  Inflyatsiya
  
• 
  Likvidlilik
  
• 
  Rentabellik
  
• 
  Bevosita xarajatlar
  
• 
  Bilvosita xarajatlar
  
• 
  Qo’shilgan qiymat
  
• 
  Chiziqli koeffitsient
  
• 
  Kvadratik koeffitsient
  
• 
  K.Gatev koeffitsienti
  
• 
  Salan indeksi
  
• 
  Tannarx indeksi
  
• 
  Moliyaviy natija Moliyaviy holat
  

Asosiy tayanch iboralar

• 
  Pul oqimi (Cash Floy)
  
• 
  Balans valyutasi
  
• 
  Moliyaviy barqarorlik
  
• 
  Sotuvdan tushgan tushum
  
• 
  Sof tushum
  
• 
  Rentabellik ostonasi
  
• 
  Pul oboroti
  
• 
  Bank daromadi
  
• 
  Likvidlilik koeffitsienti
  
• 
  To’lash qobiliyati koeffitsienti
  
• 
  Joriy aktivlar
  
• 
  Joriy majburiyatlar
  
• 
  Ish faolligi koeffitsientlari
  
• 
  Leveredja koeffitsientlari
  

  • Moliyaviy barqarorlik koeffitsienti

• 
  Moliyaviy ozodligi koeffitsienti
  
• 
  Manevrlilik koeffitsienti
  
• 
  Moliyaviy risk koeffitsienti
  

Bilimingizni sinab ko’ring

1. 
   Xarajatlar qanday klassifikatsiya qilinadi?
   
2. 
   Tannarx deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Foydaning qanday ko’rsatkichlari mavjud?
   
4. 
   Xarajatlardagi tarkibiy siljishlar statistikaning qaysi metodlari yordamida o’rganiladi?
   
5. 
   Tovar mahsulotining bir so’miga to’g’ri keladigan xarajatlarni mohiyati nimada va bu ko’rsatkich dinamikasini qanday tahlil qilasiz?
   
6. 
   Bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar tannarxi dinamikasi qaysi indekslar yordamida o’rganiladi?
   
7. 
   Moliyaviy ko’rsatkichlar deganda nimani tushunasiz?
   
8. 
   Moliyaviy ko’rsatkichlar qanday guruhlarga bo’linadi?
   
9. 
   Yalpi tushum bilan sof tushumni farqi nima? 10.Foydaning qanday ko’rsatkichlarini bilasiz?
   

11. 
    Pul oqimi (Cash Flog) ko’rsatkichini qanday hisoblaymiz?
    
12. 
    Sotishdan olingan foyda summasiga qanday omillar ta’sir qiladi va ularni baholashda statistikaning qaysi metodidan foydalaniladi?
    
13. 
    Rentabellik darajasi nimani ifodalaydi va u qaysi usullarda hisoblanishi mumkin?
    
14. 
    Jondor-plyus xususiy korxonasini ishlab chiqargan mahsulotini sotishdan olingan tushum 1750 mln so’m, ishlab chiqarish tannarxi-1400, shu jumladan:
    

o’zgaruvchan xarajatlar razmeri-1190, o’zgarmas xarajatlar-210 mln so’m. Yil davomida olingan foyda summasi 350 mln.so’m, marjinal daromad-560 mln.so’m. rentabellik ostonasini aniqlang va tushuntirib bering.

11. 
    Rentabellik dinamikasini statistikasining qaysi metodlari yordamida tahlil qilish mumkin?
    
12. 
    Pul oboroti deganda nimani tushunasiz?
    
13. 
    Bank daromadlari va xarajatlari qanday elementlarni birlashtiradi? 18.Banklarda va boshqa moliya institutlarida foyda va rentabellik darajasini
    

aniqlay olamiz?

19. 
    Amortizatsiya ajratmalari bu daromadmi yoki xarajatmi?
    
20. 
    Bitta aktsiyaga to’g’ri keladigan sof foyda summasi nima hisobidan o’zgaradi va bu o’zgarishni qanday o’lchaymiz?
    
21. 
    Moliyaviy barqarorlik va moliyaviy holatning farqi nima? 22.Likvidlilik darajasi qanday koeffitsienlar yordamida o’rganiladi?
    

23. 
    Sof aktivlarni, asosiy kapitalni, tovar-moddiy zaxiralarni, debitorlik qarzlarni oboroti hamda qarzni intensivligi, pul yig’ishning o’rtacha vaqti koeffitsientlari aorxonani qaysi faoliyatini baholaydilar?
    
24. 
    Leveredja nima va qanday ko’rsatkichlar yordamida o’rganiladi? 25.Korxonaning moliyaviy faoliyati va bmrqarorligini baholashda qo’llaniladigan
    

qanaqa qo’shimcha ko’rsatkichlarni bilasiz?

26. 
    Jondor-plyus xususiy korxonasi pul mablag’lari 260 mln. so’m, kreditorlik qarzlari-66, qisqa muddatli ssudalar-218, jo’natilgan tovarlar qiymati-66, tovar-moddiy qiymatilar summasi-444, xodimlar ish haqi va boshqa qarzlar-44 mln.so’m. Likvidli mablag’lar, likvidlilik koffitsienti, qoplanishi kerak bo’lgan qarz summasi, qoplash koeffitsientini aniqlang?
    
27. 
    Aktivlar, qarz majburiyatlari, shaxsiy kapital, lizing to’lovlari, nomoddiy aktivlar, qarz kapital va boshqa atamalariga ta’rif bering.
    
28. 
    Inflyatsiya nima va uning qanday turlari mavjud?
    
29. 
    Moliyaviy natijalar va inflyatsiya o’rtasidagi bog’liqlikni qaysi metodlar yordamida o’rganish mumkin?
    

11.