Namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti sport faoliyati kafdrasi

Yangi davr sport inshootlari haqidakiskacha tarixiy ma’lumot
Burjuaziya zulmi yevropa mamalakatlari iktisodiyotini o‘z qo‘liga olib, siyosiy xukumronlikni egallagan edi. Kapitalistik ishlab chikdrishi jadal rivojlanayotgan mamlakatlarning yirik sport inshootlarini yaratishga imkoniyati bo‘lgan. SHundaylardan 1806-1807 yil qurilgan katta Milan sport arenasidir. XIX asr urtalarida yevropada katta sport zallarga ega bo‘lgan binolar (vokzallar, universal magazinlar va boshqalar) qurilgan. Sport zallari va maydonlari paydo bo‘ldi. Birok yevropaning turli mamlakatlarida ommaviy sport inshootlarini qurilishi sport jamiyatlari, klublari, urtasida aloka urnatilgan, turli mamalakatlar bilan sport alokalari rivojlangan xamda olimpiya uiinlari o‘tkazila boshlangan davrda, ya’ni XIX asr oxirlarida boshlandi. Bu davrda stadionlar, sport zallarigina emas, balki velotreklar, tramplinlar, kishki va suv sport turlari uchun xam inshootlar qurilgan. Olimpiya sport inshootlarini urganishda, ularga quyilgan asosiy texnologik talablarni tushunib, davr utgan sayin turli mamlakatlardagi sport inshootlarining qurilishi rivojlanib usganini tushunamiz.

5-rasm. Antverpen stadioni, Belgiya
V.Olimpiada o‘yinlari (1912 y.) SHvesiyaning Stokgolm shaxrida bo‘lgan. Stokgolmda juda kulay stadion qurilib, to bizning kungacha saklanib kolgan. Unda futbol maydoni va yugurish yulakchasi bo‘lgan.
YUgurish yulagi gruntli yer koplama bo‘lib, start va finish chizigidan tashqari xech qanday belgi bo‘lmagan. Stadion arenasi chim utli koplamadan iborat bo‘lgan. YAdro uloktirish joyi tuprokdi bo‘lib, sportchi tushadiganjoyi chim utli koplama bo‘lgan. Tayokcha bilan yo‘qoriga sakrab tushadigan chuqurlik kinik bilan tuldirilgan. Sakrash uchun kullaniladigan tayokcha bambukdan yasalgan.
Olimpiada o‘yinlari (1916 y.) Germaniyaning Berlin shaxrida bo‘lishi kerak edi. Birinchi imperialistik urush tufayli navbatdagi olimpiada bo‘lmagan. Ammo nemislar Gryunevaldega
stadion qurganlar. Stadiondagi futbol maydoni 120 m x 70 m, yugurish yulagi 600 metr, mototrek esa 660 metrni tashkil kilgan. Stadion juda nokulay bo‘lganligi sababli, keyinchalik kayta ta’mirlangan.
Olimpiada o‘yinlari (1920 yil) Belgiyaning Antverpen shaxrida bo‘lgan. Antverpen stadionining o‘zun yey shaklidagi tribunalari o‘ziga 60000 tomoshabinni sigdirgan (5-rasm). Tribunaning garbiy kismida tomoshabinni yomgirdan ximoya kiluvchi moslama bo‘lgan.
VIII Olimpiada o‘yinlari (1924 yil) Fransiyaning Parij shaxrida bo‘lgan. Olimpiada uchun "Kolomb" stadioni qurilgan. Stadionda 450 metrli yugurish yulagi bo‘lib, bu sportchilar uchun nokulay bo‘lgan. Shu sababli boshqd foydalanilmagan. "Kolomb" stadioni yirik sport kompleksi bo‘lib, unda asosiy sport maydoni, so‘zish xavzasi, tennis korti, xar xil mansh qilish va yordamchi sport inshootlari bo‘lgan.
IX.Olimpiada o‘yinlari (1928 yil) Gollandiyaning Amsterdam shaxrida bo‘lgan. Amsterdam stadionida asosiy bosh arenadan tapshari futbol maydoni va 7000 urinli tennis korti, 50mx18 metrli so‘zish xavzasi va xarxil sport bilan shugullanish uchun maydonchalar bo‘lgan. Asosiy sport maydoni yonida qurash, gimnastika, kilichbozlik va boks uchun sport zallari joylashgan. Stadion xududida yengil avtomashinalar va velosipedlar uchun
turish joyi xam bo‘lgan. Asosiy sport arenasi tribunasiga oldiniga 40000 tomoshabin sigib, undan 16000 nafari turib tomosha kilgan. Keyinchalik tribunadagi utirish joylari 60000 ga yetgan. Tribuna osti bushligiga yordamchi sport inshootlari joylashtirilgan.
Olippiada o‘yinlari (1932 yil) Amerikaning Los-Andjeles shaxrida bo‘lgan. X Olimpiada uchun juda yirik 100000 urinli Los-Andjeles stadioni qurilgan. Uning arenasida 105x70 metrli futbol maydoni, atrofida 400 metr va 450 metrli yugurish yulagi bo‘lib, asosiy maydondan tapshari ochik so‘zish xavzasi xam qurilgan. Olimpiada o‘yinlari (1936 y.) Germaniyaning Berlin shaxrida bo‘lgan. Bu olimpiadada Grenevald stadioni vayronasi urniga 100000 urinli Berlin stadioni qurilgan yerda birinchi marta sopol aralashmasidan yugurish yulagi qurilgan, unda D.Suens 100 m li masofani 10,2 sek yugurib utgan. Berlin stadioni 90 ga (gektar) maydonni egallab, unda asosiy sport maydonidan tashqari ochik so‘zish xavzasi, gimnastika zallari, futbol maydoni va mapsh qilish maydonlari bo‘lgan.
Olimpida o‘yinlari (1940 y.) Finlyandiyaning Xelsinki shaxrida bo‘lishi kerak edi, ammo bo‘lmagan.
XIII Olimpiada o‘yinlari (1944 y.) Angliyaning London shaxrida bo‘lishi kerak edi. Ikkinchi jaxon urushi sababli olimpiada o‘tkazilmagan.