Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi organik kimyo fanidan

2.2. Hg^ kationni xususiy reaksiyalari
2.2.1. Kalomel hosil bo’lish reaksiyasi
Hg₂(NO₃)  2NaCl  Hg₂Cl₂  2NaNO₃
Hg₂^2  2Cl^-  Hg₂Cl₂ .
Hosil bo’lgan cho’kma nitrat kislotaning suyultirilgan eritmasi ta’sirida erimaydi, ammo konsentrlangan nitrat kislotada eriydi:
3Hg₂Cl₂  3HNO₃  3HgCl₂  3Hg(NO₃)₂  2NO  4H₂O.
Kalomel ammiakli suv bilan reaksiyaga kirishib, qora cho’kma hosil qiladi:
Hg₂Cl₂  2NH₄OH  [NH₂ Hg₂]Cl   NH₄Cl  2H₂O
[NH₂Hg₂]Cl  NH₂HgCl  Hg  .
Тajribaning bajarilishi: 5 tomchi merkurinitrat Hg₂(NO₃)₂ eritmasiga teng miqdorda natriy xlorid eritmasi qo’shing. Hosil bo’lgan oq rangli kalomel cho’kmasini ikki probirkaga bo’lib, biriga konsentrlangan nitrat kislota, ikkinchisiga ammiakli suv ta’sir etdiriladi.Bunda birinchi probirkada cho’kmaning erishi, ikkinchi probirkada esa cho’kmaning qorayishi kuzatiladi.
2.2.2. Hg₂^2 ionining simob metaligacha qaytarilishi.
Simob (1) tuzi eritmasiga qalay (11) xloridi ta’sir etdirilganda dastlab oq cho’kma hosil bo’ladi, vakt o’tishi bilan cho’kma qorayadi. Buning sababi simob metalining hosil bo’lishidadir:
Hg₂Cl₂  SnCl₂  SnCl₄  2Hg⁰
Hg₂Cl₂  Sn^2  2Hg⁰  Sn^4  2Cl^-
Тajribaning bajarilishi: 2 tomchi Hg₂ (NO₃)₂ eritmasi 2 tomchi qalay (II) xloridi eritmasi tomizing. Bunda hosil bo’lgan oq cho’kma bir ozdang so’ng qorayadi.
Agar simob (I) tuzi eritmasini mic parchasiga yoki sariq chaqaga tomizilsa,tomchi o’rnida kumush rangli simob metali hosil bo’lishini kuzatish mumkin:
Hg₂(NO₃)₂  Cu⁰  Cu(NO₃)₂  2 Hg⁰
2.2.3.Kaliy va natriy gidrooksidlari ta’sirida simob (I) kationi tuzlari qora rangli simob(I) oksidi cho’kmasiga aylanadi.

2.3. Pb^2 kationi xususiy reaksiyalari

2.3.1. Sulfat kislota va boshqa suvda eruvchan sulfatlar qo’rg’oshin (11) kationi bilan oq rangli qo’rg’oshin sulfati cho’kmasini hosil qiladi:
Pb^2  SO₄^2-  PbSO₄
qo’rg’oshin sulfati ishqorlar ishtirokida qizdirilganda plyumbit tuzlari hosil qilib suvda eriydi:
PbSO₄   4KOH  K₂PbO₂  K₂SO₄  2H₂O
PbSO₄   4OH^-  PbO₄^2-  SO₄^2-  2H₂0
Qo’rg’oshin sulfati 30 foizli ammoniy atsetati ta’sirida eriydi.
3PbSO₄ 2SN₃SOONH₄  [Pb(CH₃COO)₂ PbSO₄]  (NH₄)₂SO₄
Тajribaning bajarilishi: 5 tomchi qo’rg’oshin nitrati eritmasiga shuncha natriy (yoki kaliy) sulfati eritmasi qo’shing. Hosil bo’lgan oq cho’kma ikki qismga bo’linib, biriga natriy (yoki kaliy) gidrooksidi eritmasi, ikkinchisiga 30 foizli ammoni atsetati eritmasi ta’sir etdiriladi. Har ikki holatda ham cho’kmaning erishi kuzatiladi.
2.3.2.Kaliy xromati yoki dixromati qo’rg’oshin (II) ioni bilan sariq kristall cho’kma hosil qiladi:
PbCl₂  K₂CrO₄PbCrO₄   2KCl
Pb^2  K₂CrO₄  PbCrO₄  2K^
Bu cho’kma sirka kislota bilan reaksiyaga kirishmaydi, ammo natriy gidrooksidi eritmasi ta’sirida eriydi:
PbCrO₄   4NaOH  Na₂PbO₂  NaCrO₄  2H₂O
Тajribaning bajarilishi: 2-3 tomchi qo’rg’oshin (II) nitrati (yoki atsetati) eritmasiga 3 tomchi K₂SrO₄ eritmasi qo’shing. Hosil bo’lgan cho’kmani ikkiga bo’lib, sirka kislotada va natriy gidrooksidi eritmasida eruvchanligini sinab ko’ring. K₂SrO₄ yoki K₂Sr₂O₇ ham Pb^2 kationi bilan aynan shunday kristall cho’kma hosil qiladi. Nima uchun? Javobingizni reaksiya tenlamalari asosida sharhlang.
2.3.3.Kaliy iodidi qo’rg’oshin (II) kationi bilan sariq kristall cho’kma hosil qiladi. Agar reogent mul miqdorida olingan bo’lsa,hosil bo’lgan cho’kma erib ketishi mumkin. Buning sababi suvda eruvchan kaliy tetrfplyumbat kompleks birikmasining hosil bo’lishidadir:
Pb(NO₃)₂  2KJ  PbJ₂   2KNO₃
PbJ₂  2KJ  K₂[PbJ₄]
2.3.4.Ishqorlar va ammoniy gidrooksidi Pb^2 kationi bilan oq rangli qo’rg’oshin gidrooksidi hosil qiladi:
Pb^2  2OH^-  Pb(OH)₂
Hosil bo’lgan cho’kma amfoter gidroksid bo’lganligi uchun kislotalar va mul miqdorida olingan ishqorlar ta’sirida tuz hosil qiladi:
Pb(OH)₂  2HNO₃  Pb(NO₃)₂  2H₂O
Pb(OH)₂  2KOH  K₂PbO₂  2H₂O
Тajribaning bajarilishi: 4-5 tomchi qo’rg’oshin (II) nitrati (yoki atsetati) eritmasiga shuncha ammoniy gidrooksidi tomizing.Hosil bo’lgan cho’kmani ikki probirkaga bo’lib, biriga 10 tomchi HNO₃ eritmasi,ikkinchisiga 10-15 tomchi КОН eritmalari qo’shing.Cho’kmalarning erishi kuzatiladi.
2.3.5.Sulfidlar bilan reaksiya. Qo’rg’oshin tuzlari natriy sulfidi bilan qora cho’kma hosil qiladi:
Pb(NO₃)₂  Na₂ S  PbS   2NaNO₃
qora
Cho’kma nitrati kislota ta’sirida eriydi:
3PbS  8HNO₃  3Pb(NO₃)₂  3S⁰  2NO  4H₂O
2.3.6.Хloridlar bilan reaksiya.Хlorid kislota va eruvchan xloridlar Pb^2 kationi bilan oq rangli qo’rg’oshin xloridi hosil qiladi:
Pb(NO₃)₂  2HCl  PbCl₂  2HNO₃
Тajribaning bajarilishi: 4-5 tomchi qo’rg’oshin (II) nitrati eritmasiga cho’kma paydo bo’lgunga qadar 2n xlorid kislota eritmasi tomizing.Hosil bo’lgan cho’kmani isitish yo’li bilan eritiladi.Eritma sovuganda igna shaklidagi kristall hosil bo’lishini kuzatish mumkin.
Kationning xloridlar bilan reaksiyasi faqat kislotali muhitda sodir bo’ladi.Ishqorli muhitda esa plyumbitlar hosil bo’ladi.