Namangan muxandislik-qurilish instituti Energetika va sanoatni axborotlashtirish fakulteti Informatika va axborot texnologiyalari kafеdrasi

Tizimli bloki

 

Tizimli bloki odatda deskto’ (yassi) yoki town (minora) kўrinishida ishlab chiқariladi.

             

     Yassi va minora kўrinishidagi tizimli bloklari.

 

Kompg’yuterning asosiy қismlari tizimli blokida joylashgan bўlib, ular қuyidagilardir:

3. Portativ (Noutbuk) kompyuterlarga texnik xizmat ko’rsatish (Operativ xotira, kuller, vinchestr va hakozo qurilmalariga).

Yuqorida aytib o‘tilganidek, ShKlar yuqori darajali unifikatsiya ga ega bo‘lganligi uning qo‘llanilish sohasiga qarab turli konfigu ratsiyalarni tuzish imkonini beradi. Asosiy bog‘lama va bloklarning shunday to‘plamlari borki, ularsiz ShKning funksional imkoniyatlari to‘liq bo‘lmaydi va u universal kompyuter toifasiga tegishli bo‘lmaydi. Bu to‘plam tarkibiga protsessor, xotira bloklari, kiri tish-chiqarish va hujjatlashtirish vositalari, elektr ta’minoti va kompyuterlararo aloqa bog‘lamalari kiradi. SHKning asosiy bog‘lama to‘plami va bloklarining tuzilish sxemasi keltirilgan. ShKning barcha qurilmalari tizimli shina (tizimli magistral yoki kanal) yordamida birlashtiriladi. Bu magistral tarkibiga ShK barcha qurilmalarining o‘zaro ulanishini va aloqasini ta’minlovchi to‘rtta asosiy shina kiradi: – manzil shinasi (Address Bus) – tashqi jamlagichlar yoki asosiy xotiraning manzil kodining barcha razryadlarini parallel uzatish uchun ulovchi sxemadan va bosma platadagi liniyalardan iborat; – ma’lumotlar shinasi (Data Bus) – (asosiy yoki tashqi) xotiradan protsessorga ishlov berishga mashina so‘zning (operandning) barcha razryadlarini parallel uzatish uchun yoki aks ettirish qurilmasiga uzatish uchun mo‘ljallangan liniyalar va ulovchi sxemalardan iborat;

 Tezkor xotira (RAM-Random Access Memory-ixtiyoriy kirish mumkin bo'lgan) mikroprotsessor, qurilmalar nazoratchilari, (yahni kontrolerlar, adapterlar, elektr manbai bilan tahminlash bloki), yumshoq disk qurilmasi (FDD-Flo’’y Disk Driver), qattiq disk qurilmasi (HDD-Hard Disk Driver), faқat ўқish uchun mo'ljallangan lazer disk қurilmasi (CD ROM-Com’act Disk Read Only Memory), shinalar, modem va boshқa qurilmalar. Tizimli blokiga uning parallel (L’T) va ketma-ket (COM) portlari orqali ko'plab tashqi qurilmalarni ulash mumkin.

Kompyuterning tashqi xotirasi. ShK ning tashqi xotirasi diskli axborot jamlagichlarni, ya’ni qattiq diskga (vinchesterga) joy lashtirilgan jamlagich va yumshoq magnitli disklardagi jamlagichlarni anglatadi. Qattiq disklarning diametri ko‘pincha 3,5 dyuymgacha (89 mm), axborot sig‘imi esa o‘nlab Gbaytgacha bo‘ladi, yumshoq disklar ham shunday o‘lchamga ega, biroq hajmi Mbayt birlik laridan oshmaydi. Disk yurituvchining tezligi bir tomondan axborotni yozish va o‘qish tezligi bilan belgilansa, ikkinchi tomondan magnitli yozuv moslamasini kerakli holatga o‘rnatish vaqti bilan belgilanadi. Hozirgi vaqtda vinchesterlar uchun ikkita standart interfeys eng ko‘p tarqalgan: – IDE (Integrated Drive Electronics), almashish tezligi 133 Mbayt/s gacha bo‘lgan ShK diskli jamlagichlari uchun interfeys; – SCSI (Small Computer System Interface), almashish tezligi 320 Mbayt/s gacha bo‘lgan skaner va disk yurituvchi (qo‘shimcha kengaytirish platasi bilan) uchun interfeys.

Grafik protsessor. Ba’zi vaqtda grafik akselerator yoki mikrosxemalar to‘plami deb ataladigan grafik protsessor adapterning tezligini va uning funksional imkoniyatlarini tavsiflaydi (7.2-rasm). Grafik protsessor videoadapterning eng asosiy qismi bo‘lib, ko‘pincha tashqaridan qaraganda videokartaning kuleri bilan to‘sib qo‘yilgan bo‘ladi. Ko‘pincha grafik protsessor videokartaning eng katta va eng issiq komponenti hisoblanadi.

Mikroprotsessor

  Mikroprotsessor 140 ta atrofida turli arifmetik va mantiқiy amallarni bajaradi. IBM rusumli kompg’yuterlarda Intel tipidagi (shu nomli firma ishlab chiққan) mikroprotsessorlar ishlatiladi. Bu firma ўz faoliyati mobaynida Intel-8080, 80286, 80386, 80486, ‘entium, ‘entium ‘ro (professional) mikroprotsessorlari ishlab chiқargan bўlib, ҳozirda faқat zamon talablariga javob beradigan ‘entium-III, ‘entium-IV protsessorlarinigina bozorga chiқarmoқda, xolos. SHuni aytish joyizki, bu protsessorlar faқat Intel firmasida ishlab chiқarilishi shart emas. Uning litsenziyasi asosida bunday mikroprotsessorlar, ishchi kuchi arzon bўlgan, Janubiy- SHarқiy Osiyo mamlakatlarida kўplab ishlab chiқarilmoқda. Bundan tashқari, IBM kompg’yuterlariga moslik shartini bajaradigan boshқa firmalar: AMD, Cyrix, Celeron va ҳokazo ishlab chiққan mikroprotsessorlar ҳam keng қўllaniladi. Ammo boshқa firmalar ishlab chiққan mikroprotsessorlar Intel-pro­tsessorlardan umuman aytganda kuchsizroқ ҳisoblanadi. Ҳozirda MMX-protsessorli kompg’yuterlar keng қўllaniladi. Protsessorlarning tezligi megagertslar (Mgts) sekundda ўlchanadi.