Namangan muxandislik texnologiya instituti pul va banklar

holatlar 1995-yilgi Meksikada bo‘lgan inqiroz davrida va Osiyo inqirozi davrida Indoneziyada kuzatilgan.

XVF shuningdek sharqiy osiyo mamlakatlariga nisbatan qattiq siyosat qo‘llab, iqtisodiy inqiroz davrida moliyaviy sektorda muammolarni keltirib chiqarishi mumkin bo‘lgan mikroiqtisodiy siyosat o‘rnida makroiqtisodiy siyosat yuritganlikda ham tanqid qilingan. Ushbu dasturlar asosan rivojlanayotgan mamlakatlarning XVF talablariga mos kelishi uchun ishlab chiqilgandi. XVF dasturlari mikro iqtisodiy siyosatda moliyaviy sektorda XVFning samarali tizimni yaratishda yordam qo‘lini cho‘zish ehtimolini kuchaytiradi.
Tarixan ma‘lumki, so‘ngi chora sifatida beriladigan kreditlar qanchalik erta berilsa, ularning summasi shunchalik kam bo‘ladi. Ushbu fikrga 1987-yil 19- oktabrda kapital bozoridagi inqiroz yaqqol misol bo‘la oladi. Kun oxiriga kelib, qimmatli qog‘ozlarni sotish bilan shug‘ullanadigan firma va mijozlarning hisobraqamlariga xizmat ko‘rsatish uchun bir necha milliard dollar kerak bo‘ldi. Ushbu misli ko‘rilmagan holatda banklar ularga kredit berishga unchalik shoshilmadi. So‘ngi instansiya sifatida chiquvchi XVF kreditga ta‘minot sifatida Federal rezerv qimmatli qog'ozlar operatsiyalari bilan shug'ullanuvchi firma qarz, banklar likvidligini ta'minlashini bildirdi. Ushbu holatdan shu xulosa qilinadiki, Federal rezerv tizimining o‘z vaqtida aralashuvi kapital bozoridagi halokatning iqtisodiyotga sezilmas ta‘sir ko‘rsatishiga erishildi, Federal rezerv tizimi bo‘yniga olgan likvidlik esa unchalik ham katta miqdorda emas edi.
Federal rezerv tizimi o‘sha kuni o‘zi so‘ngi instansiyadagi kreditor bo‘lishi mumkin edi. XVFga rivojlanayotgan mamlakatlarda inqiroz sharoitida ta‘minotni aniqlashga ko‘p vaqt talab etilishi mumkin. XVFni tashkil etilayotganda, u faqat mamlakat to‘lov balansida inqiroz sodir bo‘lgandagina kredit berilishi ko‘rib chiqilgan. Bundan tashqari kreditlash shartlari hukumat bilan muzokaralarda aniqlashtiriladi. Ko‘rinib turibdiki XVF tomonidan kredit ajratilishi uchun bir necha oy muddat o‘tib ketadi. Ushbu muddatga kelib, inqiroz anchagina chuqurlashadi va uni bartaraf etish uchun tanada ko‘p mablag‘ talab etadi, bunda jamg‘arma resurslaridan oshib ketish holatlari bo‘lgan. Markaziy banklarning XVFdan ko‘ra tezroq kredit berishiga yana bir sabab, ularda oldindan kelishilgan holatlar mavjud bo‘ladi. Qarzdor bunday banklar tegishli nazorat sifatida sharoitlar, javob yoki past byudjet kamomadini ushlab, agar tez mavjud mablag'larni: avans mablag'larini boshqarish qobiliyatini saqlab qolish uchun likvidlik tez ta'minlash uchun ehtiyoj oxirgi chora harakat qarz beruvchi uchun bir xil talablarini ko'rsatadi.
XVFning kredtilash amaliyotidagi yuqorida sanab o‘tilgan kamchiliklar, rivojlanayotgan mamlakatlarning XVF bilan munosabatlardan uzoqlashuviga olib keldi. Mamlakatlar qattiq iqtisodiyotning dasturlari talablarini bajarishni istashmadi, shuningdek ular XVFning inqiroz davridagi mablag‘larni taqsimlashdagi ushlanib qolishlardan norozi edi. Mamlakatlar XVFga alternativ sifatida, o‘zlari savdo balansidagi muammolarni bartaraf etish uchun turli xalqaro rezervlar yarata boshladi.

142
ularning iqtisodiyotiga sezilmaydigan ta‘sir ko‘rsatdi. 2008-yilning oktabrida moliyaviy inqiriz eng xavfli darajasiga yetdi, ko‘plab rivojlanayotgan bozorli mamlakatlar, jumladan Islandiya va sobiq kommunistik davlatlar o‘z mahalliy banklarini bosim ostiga qo‘yibgina qolmay, davlatlarning milliy alyutasining ham qadrsizlanishiga olib keldi.
Hozirda XVFning so‘ngi xalqaro kreditor sifatidagi roli ahamiyati ortmoqda. Shunda, Oktabr oyining oxirida XVF Vengriyaga 25 milliard AQSh dollari, Ukrainaga 16.5 milliard AQSh dollari va Islandiyaga 2 milliard AQSh dollari miqdorida kredit ajratdi. Ushbu kreditlar mamlakatlarga o‘z moliyaviy tuzilmalarini tartibga solish maqsadida ajratilgan edi.
XVF boshqaruvchi direktori Dominique Straus-Khan quyidagi fikrlarni aytib o‘tgan edi, ―noodatiy vaziyatlar noodatiy usullarni talab qiladi’, shunga ko‘ra mamlakatlarga berilghan kreditlarni inqiroz davrida qaytib olish uchun yangicha turdagi qarz berishni topish lozim edi. Shunga ko‘ra 2008-yil oktabri oxirida XVF yangi turdagi Qisqa muddatli likvidlik xizmatini joriy etdi va 100 milliard miqdorda kredit berishni boshladi. Bu qarz XVF tomonidan iqtisodiyoti bosim ostida deb topilgan mamlakatlarga 3 oy muddatga berilgan. Ushbu turdagi kreditlar tezda to‘lab berilishi lozim edi. Qo‘shimchasiga ushbu kreditlarda qattiqqo‘llik dasturlari yo‘q edi, bu esa ushbu kreditlarning qarz oluvchi mamlakatlar uchun yanada jozibador qilardi.
1999-yilda ham XVF shunga o‘xshash Kontingent kredit liniyasi nomli kredit turini joriy qilgan edi, biroq bu dastur muvaffaqiyatsizlikka uchragan. Chunki bu kreditni olish uchun mamlakatlar XVFdan oldindan ruxsat olishlari lozim edi, bunga esa mamlakatlar huddi muammoli vaziyatga tushib qolgandek ko‘rinmaslik uchuin rozi bo‘lishmagan. Qisqa muddatli likvidlik va boshqa turdagi qarzlar yuqoridagi kabi oldindan tasqid olishi shart emas. XVF shunchaki mamlakatning kreditni qaytara olishini o‘rganib chiqadi holos.
XVFning eng so‘ngi kredit instansiyasi sifatidagi rolining foydasi haqidagi qizg‘in bahslar hozirgi kunga qadar davom etadi. Asosiy e‘tibor uning kreditlash rolini yanada mukammallashtirishga qaratilmoqda. Hozirda jamg‘armani qayta qurish, moliyaviy nostabillikni kamaytirishga qodir yangi xalqaro moliyalashtirish arxitekturasini yaratish bo‘yicha takliflar ilgari surilmoqda.¹⁶⁶