Наммпи “Иқтисодиёт” кафедраси доценти Р

 

---

49 
3.Moliyaviy investitsiyalarning iqtisodiy samaradorlik natijalarining 
tahlili
Hozirgi vaqtda fond bozoriga investitsiyalar jalb etishni ko‘paytirish, fond 
bozorini rivojlantirishni va natijada raqobat muhitini shakllanishining asosi
hisoblanadi. Buning uchun xususiylashirish jarayonlarini chuqurlashtirish va 
takomillashtirish yo‘nalishidagi asosiy vositalardan hisoblanadi. Shu bilan birga 
xususiylashtirish va aktsionerlik jamiyatlarini tashkil etish bilan bog‘liq bir qator 
muammolar borki, ularni hal etilishi fond bozorini rivojlanishi natijasida raqobat 
muhitini shakllanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Bugungi kunda fond bozorining dolzarb mavzularidan biri ikkilamchi 
bozorni rivojlantirish xisoblanadi. Buning uchun, birinchi navbatda, ishonchli va 
samarali infratuzilma institutlarini rivojlantirish, ikkilamchi bozor ishtirokchilari 
va investorlariga turli xil imtiyozlar tizimini shakllantirish lozim. Investitsion 
institut emitentga quyidagi asosiy xizmatlarni ko‘rsatadi: 
 qimmatli qog‘ozlar emissiyasini amalga oshirish, emissiya qilinayotgan 
qimmatli qog‘ozlarni baholashda ko‘maklashish, emitent va investor 
o‘rtasida aloqa o‘rnatish; 
 qimmatli qog‘ozlarni fond bozorida joylashtirish va u bilan bog‘liq 
bo‘lgan xavf-xatardan himoyalash; 
 qimmatli qog‘ozlar kursini barqaror bo‘lishida ko‘maklashish. 
Mahalliy emitentlar qimmatli qog‘ozlarni xalqaro kapital bozorida 
joylashtirish ularni chet el fond birjalarida listingiga kiritish orqali xam amalga 
oshirilishi mumkin. Lekin chet el fond birjalari tomonidan listing bo‘yicha kattiq 
talablar o‘rnatilgan. Shu sababli ushbu birjalar listingiga kiritish uchun 
respublikamizda iqtisodiy jihatdan yirik korxonalar tanlanishi lozim. Maxalliy 
emitentlarni qimmatli qog‘ozlarining etakchi chet el birjalari listingiga kiritilishi 
investorlar orasida ularning obru-e’tiborini keskin oshirib, qimmatli 
qog‘ozlarining likvidlilik darajasining yuqori bo‘lishiga imkoniyatlar ochib 
beradi. Xulosa sifatida shuni ta’kidlash mumkinki, milliy fond bozorining 
xalqaro kapitallar bozoriga integratsiyalashuvini muvaffaqiyatli ta’minlanishi 

---

50 
O‘zbekiston Respublikasining jahon hamjamiyatiga faol kirib borishidagi 
muhim qadamlardan biri bo‘ladi. 
Investitsion faoliyat turlari, ayniqsa, jamg‘arib boriladigan pensiya tizimiga 
mumkin bo‘lgan investitsiya faoliyati turlari bo‘yicha shug‘ullanish bu - 
moliyaviy investitsiyalardir. Jamg‘arib boriladigan pensiya tizimi mablag‘larini 
investitsion faoliyatini tahlil qilish, uning hozirgi holatini o‘rganib chiqish va 
mavjud bo‘lgan muammolarni aniqlash hisoblanadi. Umuman olganda 
samaradorlik muayyan natijalarga erishishni anglatadi. U sarflangan xarajatlar 
va olingan natijalar nisbati asosida aniqlanadi. Xarajatlar qanchalik kam va 
natijalar qanchalik ko‘p bo‘lsa, samaradorlik ham shunchalik yuqori bo‘ladi. 
Investitsiyalarning 
iqtisodiy 
samaradorligi 
butun 
ishlab 
chiqarish 
samaradorligining tarkibiy qismidir. Turli darajadagi xo‘jalik faoliyatida 
investitsiyalarning iloji boricha ko‘proq foyda bilan qaytishi asosiy vazifa qilib 
belgilanadi. Bu qoidadan chetga chiqish resurslarni yo‘qotishga olib kelishi 
mumkin. 
Investitsiyalarning iqtisodiy samaradorligini baholash zarurati, qo‘shimcha 
kapital qo‘yilmalar kiritilishini talab qiluvchi yangi qurilish, mavjud ishlab 
chiqarishni kengaytirish, qayta tiklash va texnik jihatdan qayta qurollantirish, 
ishlab chiqarishni zamonaviylashtirish va tashkiliy-texnik chora-tadbirlarni 
ishlab chiqish kabi hollarda yuzaga keladi. Investitsion loyihalarning 
samaradorligini baholashda quyidagilar asosiy ko‘rsatkich hisoblanadi: 
1) Sof diskontlangan daromad (SDD) - butun hisobot davri uchun joriy 
samaralar yig‘indisining boshlang‘ich qadamga keltirilgan miqdori yoki integral 
natijalarning integral xarajatlardan oshib ketishi. U quyidagi formula asosida 
hisoblanadi: 








