Nashriyot-matbaaijodiy uyi

Suyuqlikli manometrik termometrlar tizimi boshlang'ich bosim ostida 
suyuqlik bilan to'ldiriladi. Buning uchun simob, ksilol, propil alkogol, 
metaksilol va hokazolar ishlatiladi. Suyuqlikli termometrlar uchun bog'lov-
chi kapillarlar uzunligi 0,6 m dan 10 metrgacha bo'ladi. Bu termometrlar 
-150°C dan 600°C gacha bo'lgan haroratlarni o'lchashga imkon beradi. 
Termoballon harorati t
Q
dan t gacha orttirilganda undagi suyuqlik ken-
gayadi, ortiqcha hajm kapillarga va manometrik prujinaga ta'sir etadi. Biroq, 
termoballon va kapillar qattiqligi manometrik prujinanikidan anchagina ko'p, 
shuning uchun tizim hajmining orttirilishi manometrik prujina hajmining 
o'zgarishi hisobidan bo'ladi. Manometrik prujinaning deformatsiyalanishi 
natijasida uning erkin uchi siljiydi. 
Suyuqlik uchun harorat ta'sirida o'zgargan bosimni quyidagi tenglama 
orqali topish mumkin: 
(2.15) 
bu yerda: AP — berilgan bosimning o'zgarishi, N/m
2
; p — berilgan suyuqlikning hajmiy 
1 
kengayish koeffitsiyenti,
g r a c
j ; At — haroratning o'zgarishi, °C; ц — berilgan suyuqlik 
hajmining kamayish koeffitsiyenti, m
2
/N. 
Termoballondan siqib chiqariladigan ortiqcha suyuqlik hajmi quyidagi 
tenglama yordamida hisoblanishi mumkin: 
(2.16) 
bu yerda: V
0
—t
Q
haroratda termoballondagi suyuqlik hajmi; a — termoballon materiali 
chiziqli kengayishining harorat koeffitsiyenti; p — suyuqlik hajmiy kengayishining harorat 
koeffitsiyenti. 
(2.16) tenglamadan ko'rinadiki, qizdirishda suyuqlik hajmining o'zgarishi 
haroratning chiziqli funksiyasidan iborat ekan. Shuning uchun, suyuqlikli 
termometrlarning shkalasi gazli termometrlarniki kabi tekis bo'ladi. 
Termometrdagi suyuqlik qaynab ketmasligi uchun undagi boshlang'ich 
bosim 1,47...4,96 mN/m
2
(15...50 kg/sm
2
) gacha bo'lishi mumkin. 
37 

---

Ta'kidlab aytamizki, atrof-muhit haroratining o'zgarishidan kelib chi-
qadigan xatolik suyuqlikli termometrlarda gazli termometrlarga qaraganda 
katta. Bu xatoliklar gazli termometrlar uchun hisoblanadigan tenglamalar 
bo'yicha hisoblanaveradi. Kapillar haroratining o'zgarishida ayniqsa katta 
xatoliklar yuzaga keladi. Shuning uchun, kapillarning uzunligi katta 
bo'lganda kompensatsion qurilmadan foydalanish zarur. 
Suyuqlikli termometrlarda termoballonning manometrga nisbatan ba-
landligi bo'yicha turlicha joylashishidan kelib chiqadigan xatolikni ham 
e'tiborga olish lozim. Bu xatolikni, asbobni o'rnatgandan keyin, nolni to'g'-
rilash hisobiga kompensatsiya qilish mumkin.