Nasriy asarlarni ifodali o`qish Reja

BIOGRAFIYA- inson hayoti va faoliyati haqida hikoya qiluvchi insho.


EPIC- shakldagi monumental epik asar, umumiy mavzu bilan. Biror narsaning murakkab, uzoq tarixi, jumladan, bir qator muhim voqealar. (Ham roman, ham doston boʻlgan oʻsha “Urush va tinchlik”) Dostonning ildizi mifologiya va xalq ogʻzaki ijodida.


HIKOYA(adabiy) - epik janr: bilan chambarchas bog'liq bo'lgan badiiy adabiyotga yo'naltirilgan asar xalq ertagi, lekin undan farqli o'laroq, ma'lum bir muallifga tegishli bo'lib, og'zaki shaklda nashr etilishidan oldin mavjud bo'lmagan va variantlari yo'q edi.


FABLE- axloqiy, satirik xarakterdagi she'riy yoki nasriy adabiy asar. Masalning oxirida qisqacha axloqiy xulosa - axloq deb ataladigan narsa bor. Aktyorlar odatda hayvonlar, o'simliklar, narsalardir. Muqaddas Kitobda biz, masalan, daraxtlar o'zlari uchun shoh tanlagan (Hakim. 9,8 va bergan) haqida ertak, yoki tikanlar va sadrlar haqida hikoya (2 Shohlar 14:9). Bu hikoyalar masallarga juda yaqin keladi.


MASALA- masal - allegorik shakldagi qisqa axloqiy hikoya. Lug‘at V.Dahl “masal” so‘zini “misoldagi saboq” deb talqin qiladi.
Masal odatda mavjud va faqat ma'lum bir kontekstda to'g'ri tushunilishi mumkin. Misol uchun, urug' sepuvchi haqidagi xushxabar masali, u olomonga aytadigan Masihning va'zidir. Shunda ma’lum bo‘ladiki, “Ekuvchi” Iso Masih, “urug‘” Xudoning kalomi, “yer”, “tuproq” inson qalbi.


MIF(yunoncha mytos — afsona) — adabiyotda — odamlarning dunyo, undagi insonning oʻrni, hamma narsaning kelib chiqishi, xudolar va qahramonlar haqidagi tasavvurlarini yetkazuvchi afsona. Bular ajdodlar, xudolar, ruhlar va qahramonlar haqidagi afsonalardir. Rituallarda sinkretik vizual-verbal shakllarni oladigan mifologik majmua atrofdagi dunyo haqidagi bilimlarni tizimlashtirishning o'ziga xos usuli sifatida ishlaydi. Mifning xususiyatlaridan: syujetlarning o'zboshimchalik bilan (mantiqsiz) bog'lanishi va belgilovchi va belgilovchining o'ziga xosligi, tabiat hodisalarining timsoli, zoomorfizm, madaniyatning arxaik qatlamlarida zoomorf elementlarning ko'payishi.
Proza(lot. prōsa) - o'lchovli bo'laklarga bo'linmasdan nutq, uning ritmi sintaktik konstruktsiyalarning taxminiy korrelyatsiyasiga asoslanadi. U she'riy bo'lmagan adabiyot.

Prozaik asarlarni ifodali о‘qish ham katta mahorat talab qiladi. Chunki, adabiy asarning badiiy xususiyatlari, unda oldinga surilgan fikrlar, yozuvchi dunyoqarashi kabi muhim masalalarni aniqlashda ifodali о‘qish muhim ahamiyatga ega. Buning uchun o’qituvchi matnni tanlashda juda ehtiyot bo’lmog’i zarur. Matn yuqori saviyaga, yuksak qimmatga ega bo’lgan, shu bilan bir qatorda, ta'lim-tarbiyaga oid bo’lmog’i kerak. Olingan parcha hajm jihatidan ham katta bo’lmasligi maqsadga muvofiqdir. Bundan tashqari matnda dialoglar kam bo’lishiga e’tibor berish kerak. Shundagina og’zaki nutqni o’stirish, badiiy asarning g’oyaviy mazmunini chuqur tushunish, obrazlar sistemasini o’rganish, umuman, yozuvchining hayotga bo’lgan munosabatini anglash kabi ifodali о‘qish darslari oldiga quyiladigan qator talablarga javob berish mumkin. Prozaik asarlarni ifodali о‘qishni hammaga yaqin va oson bo’lgan xalq og’zaki ijodida mansub ertakdan boshlash maqsadga muvofiqdir.

ifodali o’qish uchun duch kеlgan asar tanlanavеrmaydi. Matn quyidagi talablarga javob bеrishi lozim:

Badiiy asarni ifodali o’qish uning qiziqarli, tushunarli bo’lishini ta'minlaydi. Nasriy asarlar janriga ko’ra har xil o`qiladi. O`quvchini nasriy asarni ifodali o’qishga o`rgatganda dastlab ertakdan boshlash lozim. Dastlab an'anaviy muqaddima namunalaridan ifodali o`qitish mumkin. O’qishdan oldin quyidagilarga e'tibor bеrish kеrak.
Grammatik, mantiqiy va ruhiy pauzani aniqlash lozim.