Настоящие нормы и правила распространяются на проектирование бетонных и железобетонных конструкций зданий и сооружений различного назначения, работающих при систематическом воздействии температур не выше 50 °С и не ниже минус 40 °С

АСОСИЙ ҲИСОБИЙ ТАЛАБЛАР

10. 
    Бетон ва темирбетон кон- струкциялар ўзидаги қобилият (би- ринчи гуруҳнинг фойдаланишга яроқлилиги иккинчи гуруҳнинг охи- рги ҳолати бўйича мўлжал талабла- рини қондириши керак.
    

а) биринчи гуруҳнинг энг охи- рги ҳолатлари бўйича мўлжал кон- струкцияни қўйидаги салбий ҳоди- салардан сақлашни таъминлаши ке- рак:
емирилишнинг мўртлик, қайи- шқоқлик ёки бошқа турларидан (емирилиш олдидан зарурий ҳо- латларда конструкция эгилишини ҳисобга олган ҳолда мустаҳкамлик бўйича ҳисоб-китоб);
конструкция шакли (юпқа де- ворли конструкциялар чидамлили- гига бўлган ҳисоб-китоблар ва ҳ.к.) ёки унинг ҳолати (тиргак девор- ларни ағдариш ва суришга бўлган ҳисоб-китоб, ер ости ёки ерни ўйиб ясалган сув омборлари
(резервуар)нинг, насос бекатлари ва ҳ.к.ларнинг, очилиб қолишига бўлган мўлжал);
эскириб емирилиш (баъзи сал- моғи йўқ машина ва шу кабилар та- гига қўйиладиган краности ғўлалар, шпалалар, ромли пойдевор ва тўсиқлар, яъни харакатланувчи мин- тақа равишда тур ёки уриб турувчи куч таъсироти остида бўлган кон- струкциялар чидамлигига мўлжал;
атроф-муҳитдаги ноқулай таъсирлар ва куч билан боғлиқ бўлган омилларнинг биргаликдаги таъсири остидаги емирилишлар (ўта зарарли муҳитнинг даврий ёки дои- мий таъсири, галма-галдан музлаш ва эришиш таъсири, ёнғин таъсири ва ҳ.к.).
б) иккинчи гуруҳнинг энг охи- рги ҳолати бўйича мўлжал конструк- циялар қуйидагилардан ҳимоялаши лозим:
тирқишлар пайдо бўлиши, улар- нинг ҳаддан ташқари ёки мунтазам равишда кенгайиб бориши (ишла- тиш шартларига кўра тирқишлар пайдо бўлиши ёки уларнинг мунта- зам очилиб бориши ножоиз ҳисо- бланган бўлса);
ҳаддан ташқари кўп жойдан- жойга ўтишлар (бўлинишлар, айла- ниш ва бурилиш бурчаклари, тебра- нишлар).

11. 
    Бутун конструкция ҳамда унинг бир унсурнинг энг сўнгги ҳо- лати бўйича мўлжал, одатда, тайёр- лаш, элтиш, тиклаш ва ишлатишдан иборат барча босқичлар учун ишлаб чиқилади - бунда мўлжал чизмалари қабул қилинган конструкция ечим- ларига жавоб бериши керак.
    

Агар темирбетон конструкция- ларини тажрибали кўз ёрдамида

текширув ёки амалда қўлланиши асосида уларга тирқишлар очилиши йўл қўйилган меъёрдан ошмаган- лиги ва конструкциялар қаттиқлиги, фойдаланиш жараёнида етарли экан- лиги аниқланган бЎлса, тирқишлар ечилиши ва қийшайишлар бўйича мўлжал олинмайди.

12. 
    Юклама ва таъсирлар, юклама бЎйича мустаҳкамлик коэф- фициентлари, бирикмалар коэффи- циентларининг миқдори ҳамда дои- мий ва вақтинчалик юкламалар бЎлинмаси ҚМҚ 2.01.07-96 талабла- рига мувофиқ қабул қилиниши ке- рак.
    

Юқламалар миқдорини «Кон- струкцияларни лойиҳалаштиришда бино ва иншоотларнинг жавобгар- лик даражасини ҳисобга олиш қои- далари»га мувофиқ қабул қилинган мустаҳкамлик коэффициентларига белгиланган мақсадда кўпайтириш керак.
Иккинчи гуруҳ энг охирги ҳо- лат бўйича фойдаланишдаги мўлжалда ҳисобга олинадиган юкла- маларни 1.16 ва 1.20 бандлардаги кўрсатмаларга кўра қабул қилинади. Кунда узоқ муддатли соҳаларга яна ҚМҚ 2.01.07-96 да кўрсатиб ўтилган қисқа муддатли соҳалар тўлиқ миқдорининг бир қисми ҳам киради. Мўлжалга киритиладиган қисқа муддатли юкламани узоқ муддатли чоққа мўлжалланган ҳажмга қисқар- тириш тавсия этилади. Бирикмалар- нинг коэффициентлари ва юклама- ларни қисқартириш коэффици- ентлари қисқа муддатли юкламалар- нинг тўлиқ миқдорига киритилади.
Июль ойида ҳаво ўртача ҳаро- рати 28С ва ундан ортиқ ҳароратли минтақаларда ишлашга
мўлжалланган, қуёш радиациясидан ҳимоя этилмаган конструкциялар учун ҚМҚ 2.01.01-94 га кўра, мўлжал чоғида ҳароратли иқлим таъсироти ҳисобга олинмоғи лозим.
Бетон ва темирбетон конструк- циялар учун СНиП 2.01.02-85 талаб- ларига мувофиқ уларнинг ўтга чидамлилиги ҳам таъминланмоғи керак.

13. 
    Йиғма конструкциялар унсурларининг уларни кўтариш, эл- тиш ва монтаж қилиш чоғида юзага келувчи зўриқиш таъсирига мўлжал олинаётганда унсур оғирлигидан пайдо бўлган:
    

юкламани элтишда 1,60
кўтариш ва монтаж қилишда. 1,40
га
тенг ҳаракат коэффициенти би- лан киритиш керак бўлади.
Ҳалокатнинг мазкур коэффици- ентлари учун белгиланган тартибда асосланган анча қуйи, аммо 1,25 дан кам бўлмаган миқдорда қабул қилиш мумкин.

14. 
    Йиғма-яхлит конструкция- лар, ҳамда тутиб турувчи ўзакли ях- лит конструкциялар чидамлилиги, тирқишлар пайдо бўлиш ва очилиш бўйича ҳамда конструкцияларни ишлатишнинг қуйидаги икки босқичи учун қайишишлар бўйича мўлжалга олинмоғи лозим:
    

а) конструкциядан фойдалани- шладиган жойга ётқизилган бетон зарурий мустаҳкамликка эга бўлма- гунча - шу бетон ва конструкция тикланишнинг ушбу босқичида амал қилувчи бошқа вазнининг таъси- рига;
б) конструкциядан фойдала- ниладиган жойга ётқизилган бетон зарурий мустаҳкамликка эга

бўлмагунча конструкциядан фойда- ланишда ва тиклашнинг ушбу босқичида амал қилувчи юкламала- рига.

15. 
    Статистик жиҳатдан аниқлаб бўлмайдиган темирбетон конструкцияларда юкламалар ва мажбурий кўчишлардан пайдо бўлувчи зўриқишлар (ҳарорат, бетон намлиги ўзгариши, таянчларнинг олиб ташланиши ва ҳ.к.лар натижасида), ҳамда статистик жиҳатдан аниқлаб бўладиган кон- струкцияларда, уларни шакли ўзгар- ган чизма бўйича мўлжал олинганда, одатда, бетон ва ўзакнинг аслига келмайдиган шакл ўзгаришини ва ёриқлар мавжудлигини ҳисобга олган ҳолда аниқлаш керак бўлади.
    

Темирбетоннинг аслига қайт- майдиган хоссалари ҳисобга олин- ган мўлжалнинг оралиқ босқичлари учун статистик жиҳатдан аниқлаб бўлмайдиган конструкциялардаги зўриқишларни уларнинг чизиқли қайишқоқлигининг тасаввур қилиш билан аниқлашга йўл қуйилади.

16. 
    Ёриққа чидамли конструк- цияларга (ёки уларнинг қисмларига) улар ишлатиладиган шароитларга, қўлланиладиган ўзак турига боғлиқ равишда тегишли тоифаларнинг та- лаблари ҳавола қилинади:
    

а) 1-тоифа - ёриқлар пайдо бЎлишига йўл қўйилмайди;
б) 2-тоифа - _crc1 ёриқларнинг эни бўйича чекланган қисқа очили- шига йўл қуйилади, (уларнинг кей- инчалик маҳкам ечиб қуйилиши (зичланиши) шарт бўлган ҳолда);
в) 3-тоифа - ёриқларнинг энига қисқа _crc1 ва давомли _crc2 чекланган очилишига йўл қўйилади.
Ёриқларнинг қисқа очилиши деганда, уларнинг доимий, узоқ ва қисқа муддатли юкламаларининг биргаликдаги таъсири, давомли де- ганда фақат доимий ва узоқ муд- датли юкламаларнинг таъсири тушу- нилади.
Ёриққа чидамли темирбетон конструкцияларга бўлган талаблар тоифалари ҳамда ҳаволи бўлмаган муҳит шароитларида ёриқ очилиши- нинг йўл қўйилган энг катта кенглик миқдори келтирилади: конструкция- лар чидамлигини чеклаш учун - 1 жадвалда, ўзак муҳофазасини сақлаш учун - 2 жадвалда.
Темирбетон конструкциялари мўлжалида ҳисобга олинадиган фой- даланиш юкламалари ёриқлар пайдо бўлиши, уларни очиш ва ёпиш бўйича 3 жадвалга кўра қабул қили- ниши керак.

Конструкция иш шароитлари	Ёриққа чидамли темирбетон конструкция- ларга бўлган талаблар тоифаси ва конструк- циялар ғоваклилигини чеклашни таъмин- ловчи ёриқларни очишнинг энг кўп йўл ^қўйилган^acrc1 ^ва^acrc2 ^эни
1.Қўйидаги кесимларда суюқлик ва газлар босимини қабул қилувчи унсурдар: тўла ёйилганда кисман сиқилганда	тоифа^1 тоифа; ^acrc1 ^қ0,3;^acrc2 ^қ0,2.
2.Сирғалувчи жинслар босимини қабул қилувчи унсурлар	- тоифа; ^acrc1 ^қ0,3;^acrc2 ^қ0,2