National University of Uzbekistan Volume 3

National University of Uzbekistan 
Volume 3 | NUU Conference 2 | 2022
Google Scholar indexed 
Current Issues of Social Sciences and Humanities
 
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-458-462 
Ijtimoiy-gumanitar fanlarning dolzarb masalalari 
 
 
 
 
 
 
460
 
April, 2022 
https://nuu.uz/ International Scientific Conference 
qarama-qarshi qo‟yilgan holda yoritib berilgan. Masalan, yaxshilik - yomonlik bilan, 
muloyimlik – qattiqlik bilan, sabr - qanoat – nafs, hirs kabi illatlarga qarshi qo‟yilgan 
holda, ularning afzalliklari, shuningdek, insonning hayoti, ruhiy kamolotiga tasiri 
ochib 
berilgan. 
Mutafakkir - shoir Mirzo Bedil falsafasida yaxshilik va yomonlik, adolat, ishq-
muhabbat kabi axloqiy tushuncha va tamoyillar katta o‟rin egallagan. [3] 
Bedil axloqiy qarashlarida yaxshilik va yomonlik tushunchalariga alohida 
e‟tibor qaratar ekan, yning fikricha insonning o‟zi baxt saodati yo‟lida ezgulikka 
intilishi, o‟zgalar baxtini o‟z baxti deb bilishi, insonlar muvaffaqiyatidan quvonishi, 
komillikning belgisi sanalishi, yaxshilik fazilatini madh etadi. U inson faqat hayotda 
yaxshi fazilati bilangina uzoq umr yashashi mumkinligini e‟tirof etib o‟tadi. Demak, 
baxtu-saodatimiz va farovon hayotimiz har birimizning g‟ayrat-shijoatimizga 
mehnatsevarligimiz hamda fidokorligimizga bog‟liq. 
Bedil insondagi nuqsonlarini yomonliklarida ko‟radi. U yomonlikni kasb etgan 
odamlarni do‟zax bilan tenglashtiradi. Bu haqda Bedil shunday deydi:
Qaydakim yomon fel bo‟ldi rahnamo
Jahannam shundadir, bilib qo‟y, ammo
Yaxshilik urug‟in sepsang har tomon
Jannat mevasini beradi shu on.[4] 
Mirzo Bedil insonning axloqiy qadriyatlarini sinchiklab o‟rganar va tahlil 
qilar ekan, barchaning xulq-odobi bir xil emasligi, yaxshi xulq bor joyda yomon, 
ya`ni salbiy xislatlar ham borligiga o‟z e‟tiborini qaratadi: 
Yaxshilik, yomonlik moʼlu koʼl bunda, 
Qilmishing holidan ogoh boʼl bunda. 
Koʼling olur ulkim, qoʼlini olding, 
Barchaning foydasi qoʼlma-qoʼl bunda. [4]
Olim, kishilar orasida saxiylar va baxillar, yaxshi-yu yomonlar, halol va 
nopoklar borligini ko‟rib, insonda oliyjanob xislatlarni rivoj toptirish yo‟llarini 
izlaydi.
Bedilning axloqiy qarashlari bilan birgalikda uning estetik qarashlarini 
eʼtiborsiz qoldirib boʼlmaydi. Bedil estetikaga oid maxsus risolalar qoldirmagan. 
Lekin, ayniqsa, "Tilismi xayrat" ("Hayrat tilsimi"), "Nukot" ("Maktublar")da, "Turi 
marifat" ("Ilmi Sinay"), "Muhiti azam" ("Buyuk Ummon"), "Irfon" ("Bilim") 
asarlarida - gʼazal va ruboiylarda tabiat, sanʼat, inson goʼzalligi, 
goʼzallikning mohiyati haqidagi sheʼr, haqida juda koʼp qiziqarli 
fikrlarni uchratamiz. 

---