«Научный импульс» Октябрь, 2022 858 insonlarda onkologik kasallik xavfli va xavfsiz o‘sma kasalligi haqida

---

Международный научный журнал № 3 (100), часть 1 
«Научный импульс» Октябрь, 2022
858 
INSONLARDA ONKOLOGIK KASALLIK XAVFLI VA XAVFSIZ O‘SMA KASALLIGI 
HAQIDA 
 
Shamsiddinova Go‘zal Bahodirovna 
Ilmiy rahbar 
Usmonov Jamshidbek Rustamjon o‘g‘li 
Farg‘ona Jamoat Salomatligi Tibbiyot instituti talabasi 
 
Annotatsiya: Ushbu maqolada kattalarda onkologik kasalliklar kechishi, uning psixik-
ruhiy holati, patologik xususiyatlari, patologiyaning patogenezi haqida ilmiy fikrlar 
keltiriladi. Kattalarni davolashda, avvalambor, ularning psixik holatini o‘rganish 
lozimligi maqolada asosiy o‘rin tutadi. 
Kalit so‘zlar: Onkologiya, gematologiya, kasallik, bemor, baho, munosabat, tajriba, 
maqsad, ishonch, reabilitatsiya, patologiya, patogenez. 
 
Barchaga ma’lumki, katta yoshdagi onkologik va gematologik kasallikka 
chalingan bemorlarda o‘zigа bo‘lgаn bаhоsi, unga 
аtrоfdаgilаrning 
hurmat bilаn 
munоsаbаt qilish tаjribаsi аsоsidа tiklаnаdi. Bemor аtrоfdаgilаr tоmоnidаn hurmatli 
munоsаbаt ko‘rsа, shu qаtоri o‘zigа hаm аyab hurmat bilаn munоsаbаtdа bo‘lishgа 
qоdir. 
Bemorga «O‘zinggа ishоn, sеni hammа yaxshi ko‘rаdi, sеngа g‘аmxo‘rlik 
qilаyotgаnlаrgа ishоnch bildir», degan gaplarni aytib atrofdagilarga nisbatan bemorni 
ishonchini orttirish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Nаfаqаt mаvjud simptоmlаrni 
kuzаtish, bаlki mijоzning shikоyatlаri vа hаrаkаtlаri zаminidа nimа yashiringаnini ham 
tushunish kerak. Kuzаtuv o‘tkаzish vа o‘z-o‘ziga pаrvаrish qilish qоbiliyatini baholаshni 
bаjаrilаdi. 
Yosh qаytgаch o‘zigа xоs psixоgigiyenik muаmmоlаr vujudgа kеlаdi. Kеksаlik 
hаyotning nihоyasi bo‘lishi kеrаk emаs, bаlki u hayotning оchilgаn gulidir, – dеgаn edi 
Аndrе Rеnоn. Shundаy ekаn, qаrilik chоg‘idаgi psixоgigiyenik tаdbirlаr sistеmаsi gulni 
so‘litmаslikkа, bаrglаri, yaprоqlаrining tushmаsligigа qaratilmоg‘I kеrаk. Qarilik 
chоg‘idа ko‘rish qоbiliyati susаyadi, qulоq оg‘irlаshib qоlаdi, аstа-sеkin оyoqlаrdаn 
mаdоr kеtаdi, hаrаkаtlаrni bаjаrish qiyinlаshib bоrаdi. Bu esа ruhiyatning pаsаyishigа оlib 
kеlаdi. 
Qаriyalаrning ko‘ngligа tеz оzоr yеtаdi, ulаr nоzik bo‘lib qolаdilаr, sаlbiy 
kеchinmаlаrdаn ko‘p tаshvishgа tushаdilаr, ulаrni xаvоtirlik, qo‘rquv egаllаydi. 
Yolg‘izlik ulаrni оg‘ir xаyollаrgа cho‘mdirаdi. Bа’zidа yoshlаr оilаdаn uzоqlаshib, o‘zlаri 
yangi оilа qurаdilаr. Nаtijаdа kеksаlаr yolg‘iz qоlаdilаr. Yolg‘izlik ulаrni qiynаydi. 
Bundаy vаqtdа qo‘shnilаr, o‘g‘il-qizlаri, nеvаrа-chеvаrаlаri qаriyadаn xаbаrdоr bo‘lib 
turishlаri lоzim. Mаhаllа fаоllаri yolg‘iz qоlgаn qаriyalаrgа mоs kеlаdigаn ishlаr tоpib 
bеrishlаri kеrаk. Ulаrning dоimо nimа bilаndir mаshg‘ul bo‘lishlаri ruhiy sоg‘lоmlikkа 
оlib kеlаdi. Kеzi kеlgаndа, qariyalаrning tibbiy pаrvаrishi haqida hаm to‘xtаlib 

---

Международный научный журнал № 3 (100), часть 1 
«Научный импульс» Октябрь, 2022
859 
o‘tmоqchimiz. Аbu Аli ibn Sinо qаriyalаrgа bаdаnni yog‘ bilаn uqаlаsh, yеngil harаkаtlаr 
qilish, piyodа vа оtdа yurish, ko‘kаtli tаоmlаr yеyish, sut-qatiqni ko‘prоq ichish, 
аsаbiylаshmаslik, yеtаrlichа uxlаsh vа ichni surib turish kеrаkligi haqida uqtirgаn edi. 
Dаrhaqiqat, kеksа оdаmning оvqati оz-оzdаn, sifаtli, dаrmоndоrilаrgа bоy vа mаzаli 
bo‘lishi dаrkоr. Shоvlа, shirguruch, аtаlа, hоlvаytаr, shirchоy, limоnli chоy kаbi 
ichimliklаr me’dа-ichаk yo‘llаridа tеz hаzm bo‘ladi. Sаbzаvоt (sаbzi, shоlg‘оm, kаrаm) vа 
ko‘kаtlаr qo‘shib tаyyorlаngаn suyuq tаоmlаr qаriyalаrgа fоydаli, shifоbаxsh tа’sir qilаdi 
vа huzur bаg‘ishlаydi. 
Bugungi kunda onkologik kasalliklar o‘lim va nogironlikning uchrashi bo‘yicha 
dunyoda birinchi, ba’zi davlatlarda ikkinchi o‘rinni egallaydi. Tibbiyot sohasida faoliyat 
ko'rsatuvchi barcha yo‘nalish mutaxassislari o‘z amaliyotida xavfli o'smalar 
bilan 
ishlashiga to‘g‘ri keladi. Chunki onkologik kasalliklar inson organizmining deyarli 
barcha a’zolarida uchraydi. Xususan, 6 mingdan ortiq odamning qon tahlilini 
o'rgangan tadqiqot bir guruh amerikalik va britaniyalik olimlar tomonidan olib borildi 
va Silikon vodiysidan bo'lgan startap tomonidan homiylik qilingani ma’lum. 
Olimlar bunday sinovlar o'simtalarni erta bosqichda aniqlashga va ularni 
muvaffaqiyatli davolashga yordam beradi deb umid qilishmoqda. 
Tadqiqot Onkologiya institutining bir guruh amerikalik olimlari tomonidan olib borildi. 
Dana Farber va Garvard tibbiyot maktabi, Frensis Krik instituti va London universitet 
kolleji britaniyaliklar bilan hamkorlikda. Uning natijalari Annals oncology akademik 
jurnalida chop etilgan, Oksford Universiteti Pressi. 
Saratonni aniqlagan testlarning 99% dan ko'prog'i tasdiqlangan bo'lsa ham, 
olimlar ularning usuli onkologiyani o'tkazib yubormasligiga va yolg'on umid 
bermasligiga ishonch hosil qilishni xohlashadi. Bu qo'shimcha tadqiqotlarni talab qiladi. 
Bundan tashqari, klinik tadqiqotlar natijalari shuni ko'rsatdiki, qon testi 
kasallikning 
rivojlanishining 
boshlanishiga 
qaraganda 
progressiv 
onkologiyani 
aniqlaydi. "Ushbu qon sinovi barcha saraton kasalligi uchun tahlil sifatida keng 
qo'llanilishi kerak bo'lgan barcha xususiyatlarga ega", deydi tadqiqot etakchilaridan biri 
professor Jof Oksnard. Ammo bunday klinik tadqiqotlar natijalari olinganidan keyingina 
ushbu tahlilning keng qo'llanilishi haqida gapirish mumkin bo'ladi. 
"Saratonni erta aniqlash, u kamroq invaziv va davolanmasa, hayotni saqlab qolish 
uchun ulkan salohiyatga ega, ammo bu potentsialni ro'yobga chiqarish uchun texnologik 
yangilik zarur". 
"Har 
kim bunday sinov 
qachon 
tayyor 
bo'lishini 
so'raydi. 
Minglab 
bemorlarning muvaffaqiyatli klinik sinovlaridan kelib chiqqan holda, ushbu test klinik 
sinovlarda cheklangan foydalanish uchun allaqachon boshlangan ». 
Onkologik kasalliklarga qarshi kurashda nafaqat tibbiyot xodimlari, balki 
biologlar, genetiklar, ximiklar, fiziklar va shu kabi ilmfanning bir qancha 
yo‘nalishida faoliyat ko‘rsatayotgan mutaxassislar ishtirok etishmoqda. Olimiarning 
intilishlari onkologik kasalliklarni erta aniqlash va davolash sohasida katta yutuqlarga 

---

Международный научный журнал № 3 (100), часть 1 
«Научный импульс» Октябрь, 2022
860 
erishish imkonini berdi. Masalan, nevrologiya sohasini misol qilib oladigan bo'lsak, 
kompyuter tomografiya yoki magnitli-rezonans tomografiya bosh miya o'smalarini juda 
erta aniqlash va samarali davolash imkonini berayapti. XX asrning 80-yillarigacha 
esa miya o‘smasi tashxisini aniqlash o‘ta mushkul va juda ko‘p urinishlarni talab 
qilardi. 
«Bosh miya o‘smasi» tashxisi faraz qilingan bemorda chuqur klinik 
tekshiruvlardan tashqari, bir qancha paraklinik tekshiruvlar, ya’ni rentgenoskopiya, 
exoensefaloskopiya, elektroensefalografiya, reoensefalografiya, lyumbal punksiya. 
pnevmoensefalografiya, serebral angiografiya tekshiruvlari o‘tkazilardi. Oxirgi 3 ta 
tekshiruv katta diagnostik ahamiyatga ega edi. Bu tekshiruvlarni o'tkazish uchun 
bemor shifoxonaga, ya’ni neyroxirurgiya bo‘limiga yotqizilardi. 
Yuqoridagilardan 
tashqari, 
bemorni 
nevropatolog, 
otonevrolog, 
okulist, 
psixiatrlar ham ko‘rishi va o‘z xulosasini berishi zarur bo‘lardi. Ushbu mutaxassislar 
xulosalari asosida yoki ularning ishtirokida konsilium o‘tkazilardi va ana shundan so‘ng 
bosh miyada o‘sma bor yoki yo‘qligi haqida bir fikrga kelinardi. Demak, bemorni 
shifoxonaga yotqizmasdan va shuncha tekshiruvlarni o‘tkazmasdan turib miya o‘smasini 
aniqlab bo‘lmasdi va bir bemorga aniq tashxis qo'yish uchun deyarli 10 nafar shifokor 
kamida 10 kun mobaynida mehnat qilishiga to‘g‘ri kelardi. Vaholanki, tekshiruv larga 
vo'qotilgan har bir kun erta davolashni boshlash uchun yo'qotilgan har bir kun bilan 
barobardir. 
Mana shu kunlar mobaynida vrachlarning xattiharakatidan aksariyat bemorlar o‘zida 
o'sma kasalligi izlanayotganini bilib olar, bu esa bemor va uning yaqinlari uchun katta 
xavotir tug‘dirar edi. Hozir-chi? Hozir bemorda bosh miya o‘smasi bor-yo‘qligini aniqlash 
uchun deyarli bir soat vaqtning o'zi yetarli, xolos, ya’ni KT yoki MRT tekshiruvlariga ketgan 
vaqt. Albatta, bir Bemorni bir necha mutaxassisning sinchiklab tekshirishi va o'zaro 
maslahatlashishlari vrachning klinik tafakkuri va mahoratini yanada oshiradi. Biroq u 
paytlari ham, hozir ham vrachning maqsadi yagona bo'lgan, bundan so'ng ham shunday 
bo'lib qoladi. Bu ham bo'lsa tashxisni erta aniqlash va davolashni erta boshlash. 
Shu yerda aytib o'tish lozimki, «КТ va MRT kabi zamonaviy tekshirish usullari bebaho 
tekshiruvlardir, biroq ularning paydo bo'lishi vrachlarni dangasa qilib qo'ymoqda, 
ular o'z ustida ishlamay qo'yishmoqda», degan fikrlar mavjud. Bu holat tibbiyotga endi 
qadam qo'yib kelayotgan vrachlarda klinik tafakkurning shakllanishiga to'sqinlik 
qilmoqdami? Bu savolga ham «ha», ham «yo'q», deb javob berish mumkin. 
Onkologik kasalliklarda katta yoshdagi bemorlar psixologiyasihaqida so'z 
yuritishni bosh miya o'smasi diagnostikasi bilan bog'liq bo'lgan vaziyatlar bilan 
boshlashimiz bejiz emas. Chunki organizmning boshqa a’zolarida joylashgan 
o'smalardan farqli o'laroq, bosh miya o'smalarining o'zi bir qator ruhiy buzilishlarga olib 
keladi. Bundan tashqari, miyasida o'sma aniqlangan va uni operatsiya qilib davolash 
mumkinligini bilgan bemor og'ir ruhiy vaziyatga tushadi. Chunki gap bosh miya haqida 
ketayapti! Demak, bu yerda vrachning vazifasi ushbu muolajalar bilan bog'liq bo'lgan 

---

Международный научный журнал № 3 (100), часть 1 
«Научный импульс» Октябрь, 2022
861 
psixologik taranglikni yumshatishdan iborat bo'lmog'i va bu masala bilan psixolog emas, 
aynan neyroxirurgning o'zi shug'ullanishi lozim. 
Operatsiya 
murakkab 
bo‘lsa-da, 
undan 
so‘ng 
bemorga 
ahvoli 
ancha 
yaxshilanishi va uni qiynayotgan dardlardan xalos bo'lishini davolovchi neyroxirurgning o'zi 
tushuntirishi lozim. Neyroxirugiya markazi yoki bo'limiga taklif qilingan psixolog nafaqat 
bemorda o'sma sababli paydo bo'lgan ruhiy buzilishlarni aniqlashi va davolashi, balki 
neyroxirurglar bilan hamkorlikda bemorni operatsiyaga tayyorlashda va operatsiyadan 
keyingi davrdagi davolash jarayonlarida faol ishtirok etishi lozim. 
Ma’lumki, xavfli o'sma aniqlangan bemor iloji boricha unda bu kasallik 
borligidan bexabar bo'lishi lozim. Bunday vaziyatlarda vrach qanday yo'l tutishi kerak? 
Odatda, «Sizda haqiqatan ham o'sma aniqlandi, biroq u xavfsiz, ya’ni hayotingizga 
xavf solmaydi, uni davolash mumkin», deyiladi. Biroq bemorda o'smaning xavfli 
turi borligini vrach uning qarindoshlariga aytishi lozim. Gap shundaki, bemor ertami-
kechmi, o'z kasali haqida qarindoshlaridan yoki shifokorlarning xatti-harakati va 
muloqotlaridan bilib oladi. Bu yerda, ayniqsa, hamshiralar juda ehtiyot bo'lishlari 
lozim. Chunki bemorlar ba’zan aldov yo'llari bilan hamshiralardan haqiqatni bilib 
olishga intilishadi va buning uddasidan chiqishadi ham. Buning yuridik javobgarligi 
borligini har bir tibbiyot xodimi unutmasligi kerak. 
Yuridik javobgarlik turli ko'rinishda bo'lishi mumkin: ishdan haydalishidan tortib, 
ozodlikdan mahrum bo'lishgacha. Chunki o'zida xavfli kasallik borligini bilgan bemor joniga 
qasd qilishi mumkin. 
Ba’zan bemor yaqinlariga xat yozib qoldiradi va u yerda sirni kimdan bilib olganini 
ko'rsatishi ham mumkin. Ba’zi hollarda bemor o'z kasalligini boshqa katta yoshdagi 
bemorlardan bilib oladi. Shuning uchun ham shifokorlar boshqa bir bemorning 
kasalini ikkinchi bir bemorga aytmasligi kerak. Sirni bilgan bemor davolanishga qattiq 
qarshilik ko'rsatishi, davolanishdan voz kechib shifoxonani tark etishi yoki davolash 
jarayonlarida katta qiyinchiliklar tug'dirishi mumkin. Odatda, sirdan voqif bo'lgan 
bemorda dastlab ruhiy karaxtlik ro'y beradi, bu xabarni u o'lim haqida chiqarilgan 
hukmdek qabul qiladi. Nima qilishini bilmay qoladi, xayolan har xil rejalar tuzadi, aniq bir 
qarorga kela olmaydi, doktorlar xato qilmadimikan, deb o'ylaydi, qayta tekshirishlarini 
iltimos qiladi. Boshqa mutaxassislar yoki boshqa tibbiy markazlar bilan maslahatlashib 
ko'rishni yaqinlaridan talab qiladi. 
Biz gurkirab rivojlanib kelayotgan axborot texnologiyalari asrida yashamoqdamiz, 
internetdan foydalanuvchilar soni ham kundan-kunga oshib bormoqda. Deyarli 
barcha ta’lim muassasalari, shifoxonalar, korxonalar bilan bir qatorda, 
har 
bir 
xonadonga internet kirib kelmoqda. U yerdan juda ko‘p ma’lumotlami bemalol 
olish mumkin. Bemor ham bundan foydalanishi va o'ziga kerakli ma’lumotni topib 
olishi mumkin. Bu yerda talabalar ham ehtiyot bo'lishi lozim, bemor ulardan ham o'ziga 
kerakli ma’lumotlarni bilib olishi qiyin emas. 
Talabalar bemorlarni ko'rgani kirganda, palatalarda darslik va o'quv qo'llanm larini 

---

Международный научный журнал № 3 (100), часть 1 
«Научный импульс» Октябрь, 2022
862 
qoldirmasliklari, ulami so'ragan bemorga bermasliklari kerak. Qo'llanilayotgan diagnostika 
va davolash usullaridan ham bemor o'z kasalligi turini bilib olishi mumkin. Masalan, 
ko'pchilik nur bilan davolash usuli xavfli o'smalarda ko'p qo'llanilishi yoki og'riq 
qoidirish uchun narkotik analgetiklar buyurilishi va ozib ketish rak uchun xos ekanini 
biladi. Demak, onkologiyada sir saqlash o'ta murakkab masaladir, biroq buning 
uddasidan chiqishga intilish lozim va bemor sirni bilib qolgandan so'ng vrach qanday 
yo'l tutishni ham o'ylab qo'yishi kerak. 
Odatda, sirdan voqif bo'lgan katta yoshdagi bemorlarda reaktiv nevroz yoki reaktiv 
psixoz rivojlanadi. Bu yerda, albatta, psixologning yordami kerak bo'ladi va undan unumli 
foydalanish kerak. 
Umuman olganda, onkologiya, neyroxirurgiya, ftiziatriya, kardiolog; ya, xirurgiya 
va travmatologiya ilmiy markazlari va harbiy gospitallarda psixologlar uchun ish joylari 
ajratilgan bo'lishi kerak. Deyarli barcha rivojlangan davlatlarda shunday. Chunki bu 
markazlarda kasallik turlari va bemorlar soni ko'p.