Navoiy Davlat Konchilik va Texnologiyalar Universiteti Energo-mexanika fakulteti 31S"A"-20 tja guruh

Potensiometrli siljish datchigi
Potensiometrli datchik eng oddiy siljitish datchiki hisoblanadi. Datchik xarakatlanuvchi kontaktli reostat – о‘zgaruvchan rezistordir. Agar rezistorga manba kuchlanishi U0, berilsa xarakatlanuvchi kontakt (“chо‘tka”) siljiganda chо‘tka bilan manba qutblaridan biri orasidagi potensiallar farqi chо‘tka holatiga bogliq bо‘ladi.Potenstometrli datchik ulanish sxemasi esa ekvivalent hisoblash sxemasi keltirilgan. CHо‘tkani potensiometrga ulanish nuqtasi (nuqta S) rezistor qarshiligi R0 ni ikki qismga – nuqta A dan S nuqtaga-cha va S nuqtadan V nuqtagacha bо‘ladi. Chо‘tka xolati A nuqtadan S nuqtaga-cha masofa X bilan aniqlanadi. Potensiometrning A nuqtadan V nuqtagacha tо‘liq ishchi uzunligi L ga teng. Qulaylik uchun chо‘tkaning nisbiy siljishini x = X/ L. ifodalaymiz. Agar potensiometr qarshiligi R0 uni uzunligi bо‘yicha teng taqsimlangan bо‘lsa, potensiometr ayrim qismlaridagi qarshilik R R x AC * 0 = , *(1 ) 0 R R x CB = - tashkil qiladi. Dastlab datchikni salt yurishdagi yuklama rezistorini ulamagandagi ishini kо‘ramiz. Bunday xolatda yuklamadagi tok tarmoqlanmaydi va chiqishga AS qismdagi kuchlanish tushuvi keladi.



1-rasm. Potensiometrli datchik ulanish sxemasi va ekvivalent xisoblash sxemasi.

Tenzometrik datchiklar

Tenzometrik datchiklar mashinalar va mexanizmlar detallaridagi mexanik kuchlanishlar deformatsiyalarni о‘lchashga mо‘ljallangan. Ular deformatsiyaga о‘zgartirilganboshqa mexanik kattaliklar (bosim, tebranish, tezlanish v.b) о‘lchash uchun qо‘llaniladi.

Tenzometrik datchiklar ish prinsipi material mexani k deformatsiyalanganda aktiv qarshiligi о‘zgarishiga asoslangan. Tenzodatchik materiallari sifatida о‘tkazgichlar va yarim о‘tkazgichlar qо‘llaniladi. Tenzometrik (simli) datchiklar -mexanik zo‘riqishlar o‘tkazgich va yarim o‘tkazgichlar qarshiliklarini o‘zgarishiga olib keladi. Tenzodatchik zigzaksimon ko‘rinishdagi ingichka konstantin simdan (diametri 0,01 -0,05mm) iborat bo‘lib, ikkala tomonidan yupqa qag‘oz yopishtiriladi. U detalga yelim bilan mustahkam qilib yopishtiriladi va detal bilan birgalikda siqiladi yoki cho‘ziladi. Tenzodatchik simlarini uchlari folgalar orqali o‘lchov sxemalariga ulanadi.


2. rasm. Tenzodatchik va ish prinsipi
Tenzometrik datchiklarning ish prinsipi tenzoeffekt hodisasiga asoslangan bo‘ladi, yani elastik deformatsiya tasirida uning qarsxiligi o‘zgaradi. Tenzodatchik malum usulda o‘ralgan va ikkala tomonidan mahsus plenka yopishtirilgan yupqa simdan iborat.
Tenzodatchik deformatsiyasi nazorat qilinayotgan detalga mahsus yelim bilan puxta yopishtiriladi. Detalning deformatsiyasi natijasida simning geometrik o‘lchamlari o‘zgarilib qarsxiligi o‘zgaradi. Tenzometrik datchik-larning tavsifnomasi chiziqli bo‘ladi va shu sababli ularning sezgirligi deyarli o‘zgarmaydi. Tenzometrik datchiklarning asosiy ko‘rsatkichi tenzosezgirlik hisoblanadi va u quyidagicha ifodalanadi: Bu yerda R/R - materialning deformatsiya paytida solishtirma qarsxiligi; - elastiklik moduli. Tenzodatchiklarning afzalliklari: ular juda sodda, ihcham va arzon. Kamchiliklari: kichik sezgirlik, o‘lchov natijalari haroratga boqliq. Sanoatda 3 xil tenzometrik datchiklar chiqariladi: simli, qoqoz (2PKB turida) va plyonka (2 PKB turida) asosida: folgali. (2FPKP turi) va yarim o‘tkazgichli (KTD, KTDM, KTE turlari). Simli tenzorezistorlar uchun nominal ish toki In = 0,5 A tashkil etadi.