Navoiy Davlat Konchilik va Texnologiyalar Universiteti Konchilik fakulteti “Kon lahimlarini o’tish texnologiyasi” fanidan

Shaxta maydoni hududida bosh va yordamchi stvollarning o‘zaro joylashishi
Shaxta maydoni cho‘ziqligi bo‘yicha, agar shaxta maydoni bir qanotli bo‘lsa, bosh stvolning chegaralaridan biriga joylashtiriladi, agar shaxta maydoni ikki qanotli bo‘lsa, bosh stvol shaxta maydonini bir-biriga teng ikki qismga ajratuvchi chiziq bo‘yicha joylashtiriladi.
Ko‘mir va yonuvchi slanes shaxtalari amaldagi xavfsizlik qoidalariga asosan kamida ikkita yer yuziga chiqish yo‘llariga ega bo‘lishi kerak. Shu sababli bosh stvoldan tashqari shaxta maydonida yana bitta yoki bir necha yordamchi stvollar o‘tilishi lozim. Bosh stvolga nisbatan yordamchi stvollarning joylashishi markaziy juftlangan, markaziy chetlangan va flangli bo‘lishi mumkin. Ayrim hollarda (bir necha yordamchi stvollar o‘tilganda) ulardan ba'zilari markazga, ba'zilari markazdan chetroqqa va h. k. nuqtalar bo‘yicha aralash joylashtirilishi mumkin.
Markaziy juftlangan joylashtirishda bosh va yordamchi stvollar shaxta maydoni markaziga joylashtiriladi.



Shaxta maydoni hududida bosh va yordamchi stvollarning o‘zaro joylashish sxemalari.
Ularning o‘qlari orasidagi masofa 20 va 70 m yoki 50 va 55 m bo‘ladi.
Markaziy chetlangan joylashtirishda bosh stvol shaxta maydoni o‘rtasiga, yordamchi stvol esa shaxta maydonining yuqori chegarasiga joylashtiriladi. Yordamchi stvoldan, asosan, ishlatilgan havoni yer yuziga chiqarib tashlashda foydalaniladi. Flangli joylashtirishda bosh stvol shaxta maydoni markazidan o‘tilgan bo‘lib, yordamchi stvollar shaxta maydonining yuqori chegarasi bo‘yicha flangiga joylashtiriladi.
Aralash joylashtirishda shaxta maydoni markazida ikkita, ba'zan uchta stvol joylashtirilgan bo‘lib, maydonning yuqori chegarasi bo‘yicha har bir pol yoki pollar guruhi uchun markaziy, flangli stvollar yoki shurflar o‘tiladi. Markaziy stvollar yuklarni tashish va shaxtaga toza havo yuborish uchun xizmat qiladi. Shamollatish stvollari orqali ishlatilgan havo yer yuziga chiqarib tashlanadi. Bosh ochuvchi stvollar soni va ularning o‘zaro joylashishiga nisbatan shaxtani shamollatishda markaziy juftlangan, markaziy chetlangan, flangli, seksiyali va chetlangan shamollatish sxemalaridan foydalaniladi.
Markaziy juftlangan shamollatish sxemasida barcha ochuvchi lahimlar (vertikal, qiya stvollar va shtolnyalar) shaxta maydonining cho‘ziqligi bo‘yicha, taxminan, uning o‘rtasiga joylashgan bo‘ladi. Toza havo stvollarning biri orqali shaxtaga kirib, qanotlar bo‘ylab tarqaladi, tayyorlov va qazish kavjoylaridan o‘tib (shamollatib), yana markazga qaytib keladi hamda boshqa stvoldan yer yuziga chiqib ketadi.
Bu sxema chuqurligi katta bo‘lgan shaxtalarni shamollatishda qo‘llaniladi. Yer usti texnologik kompleksining yig‘iq (kompaktli) bo‘lishi, muhofaza seliklarida yo‘qotiladigan ko‘mir miqdorining kam bo‘lishi, umumshaxta depressiyasi hisobiga shamollatish xarajatlarining kichik bo‘lishi ushbu sxemaning afzalliklari hisoblanadi.
Markaziy juftlangan shamollatishning asosiy kamchiliklaridan biri o‘ta gazdor, gaz va ko‘mirning to‘satdan otilib chiqishi xavfi bor shaxtalarni ishonchli shamollatish ishlari qiyinlashib ketadi.