Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universtiteti konchilik fakulteti

Ббл, t	Vпот, t	αпот, %	αдоб, %
r, %
1	25 000 000	1 750 000	2	1,8	13
2	30 000 000	2 400 000	4	3,6	6
3	35 000 000	3 150 000	6	5,4	10
4	40 000 000	4 000 000	4	3,6	11
5	45 000 000	4 950 000	2	1,8	8
6	50 000 000	6 000 000	4	3,6	9
7	55 000 000	7 150 000	6	5,4	7
8	60 000 000	8 400 000	8	7,2	6
9	65 000 000	9 750 000	10	9	10
10	70 000 000	4 900 000	11	9,9	11
11	75 000 000	6 000 000	3	2,7	18
12	80 000 000	7 200 000	5	4,5	17
13	85 000 000	8 500 000	7	6,3	12
14	90 000 000	9 900 000	9	8,1	6
15	95 000 000	11 400 000	7	6,3	10
16	100 000 000	12 000 000	5	4,5	11
17	105 000 000	14 700 000	3	2,7	8
18	110 000 000	16 500 000	5	4,5	9
19	115 000 000	8 050 000	7	6,3	15
20	120 000 000	9 600 000	13	11,7	6

Amaliy mashg’ulot №3
Mavzu: Shaxtaning xizmat muddati va ishlab chiqish quvvattini aniqlash.
Ishning maqsadi: talabalarga shaxtalarning ishlab chikarish quvvati va xizmat muddati haqida tushunchalar berish hamda ularni hisoblash usullarni o`rgatish.
Shaxtaning asosiy parametrlari uning ishlab chiqarish quvvati va xizmat muddati bo`lib, ko`pgina hollarda korxonaning iqtisodiy samaradorligini belgilab beruvchi ko`rsatkich hisoblanadi. Bu ko`rsatkichlar o`zaro, hamda shaxta maydoni sanoat zahiralari bilan chambarchas bog’liq.
Shaxtaning quvvati deb – birlik vaqt oralig’ida (sutkalik, smenalik, yillik va boshq.) qazib olingan foydali qazilma miqdoriga aytiladi. SHaxta quvvati quyidagi ikki turga bo`linadi: ishlab chiqarish va loyihaviy quvvati.
Shaxtaning loyihaviy quvvati deb – kon korxonasi birlik vaqt oralig’ida qazib olishi lozim bo`lgan foydali qazilmaning loyihadagi miqdoriga aytiladi.
Shaxtaning ishlab chiqarish quvvati deb – kon korxonasining sutkada (yilda) qo`yilgan hajmdagi foydali qazilmani sifat ko`rsatkichning maksimal darajada qazib olinishiga imkoniga aytiladi.
Shaxtaning xizmat muddati – shaxta maydonida joylashgan sanoat zahirasini qazib olishga ketgan vaqt davomiyligiga aytiladi.
Shaxtaning sanoat zaxirasi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

Bu yerda - balnasdagi zaxiralar miqdori, mln.t;
- foydali qazilmani yer qa’ridan qazib olish koeffitsiyenti (коэффициентизвлеченияполезногоископаемогоизнедрземли);
Shaxtining yillik ish unumdorligi

Bu yerda - shaxtaning sanoat zaxirasi, mln.t;
T_p – shaxtaning ish olib boorish davri, yil;
Shaxtaning u,umiy ishlash davri quyidagi formula bilan aniqlanadi:

Bu yerda t₁ – shaxtaning qurilish davri (loyihaviy quvvatgacha chqish davri),

• 
  A ≤ 0,6 mln.t bo’lganda t₁ ≤ 1;
  
• 
  0,6 ≤ A ≤ 1,2 mln.t bo’lganda t₁ ≤ 2;
  
• 
  1,2 ≤ A ≤ 3,0 mln.t bo’lganda t₁ ≤ 3, va shaxtaning unumdorligi 3,0 mln.t dan yuqori hamda chuqurligi 800 m dan katta bo’lganda uning qurilish davri loyihalar bilan aniqlanadi;
  

t₂ – shaxta maydonidagi zaxiralar qazib olinishida tugatilish davri, t₂ = 1 ÷ 3 yil;
Shaxtaning sutkalik ish unumdorligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

Bu yerda - bir yildagi ish kunlari soni;
Shaxtaning soatlik ish unumdorligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

Bu yerda T_см – smena davomiyligi, soat; - sutkadagi smenalar soni.

№3 - amaliy mashg’ulotni bajarish uchun variantlar:

№	, млн.т		А, млн.т	, сутка	Tсм, час
1	25	0,9	0.5	330	7.2	3
2	30	0,88	0.6	325	6	4
3	22	0,86	0.5	320	7.2	3
4	18	0,84	0.7	315	7.2	3
5	45	0,82	0.80.7	310	6	4
6	44	0,8	0.6	305	7.2	3
7	47	0,78	0.6	300	7.2	3
8	38	0,76	0.5	295	6	4
9	39	0,74	0.6	290	7.2	3
10	21	0,9	0.5	285	7.2	3
11	23	0,88	0.6	280	6	4
12	24	0,86	0.5	275	7.2	3
13	32	0,84	0.6	270	7.2	3
14	24	0,82	0.5	265	6	4
15	39	0,8	0.5	260	7.2	3
16	40	0,78	0.6	255	7.2	3
17	37	0,76	0.5	250	6	4
18	36	0,74	0.7	245	7.2	3
19	72	0,9	1.1	240	7.2	3
20	61	0,88	1.2	235	6	4

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar.

1. 
   Foydali qazilma deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Zahiraning qanaqa turlari mavjud?
   
3. 
   Yo`qotilishlarning turlarini sanab bering?
   

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. 
   Isamuxamedov.U.A.Kon ishlari asoslari. T. O`zbekiston, 1998y.
   
2. 
   Sagatov.N.X.”Kon ishi asoslari”. O`quv qo`llanma TDTU, 2005y.
   
3. 
   Egorov.P.V va boshqalar. Osnovi gornogo dela. M. MGGU, 2000g.
   
4. 
   Jgalov.M.L., YArulin.S.A. Texnologiya i mexanizatsiya podzemnix gornix rabot. M. Nedra, 1990g.
   
5. 
   Klechkov.A.P. Texnologiya gornogo proizvodstva. M.Nedra, 1982g
   
6. 
   P.V. Egorov i dr. «Podzemnaya razrabotka plastovix mestorojdeniy» praktikum dlya studentov. M MGGU, 1998 g.
   

Amaliy mashg’ulot №4
Mavzu: Siqilgan havoda ishlaydigan perforatorning ish unumdorligini aniqlash.
Ishdan maqsad: Konchilik sanoatida ishlatiladigan perfaratotrlarning turlari qo’llanilish sharoitlari haqida tushunchaga ega bo’lish hamda pnevmatik perfaratorlarning ish unumdorligini hisoblashni o’rganish.
Ruda konlarini qazib olishda rudani maydalash ishlarida ko’pincha burg’ulash portlatish ishlari keng ko’lamda qo’llaniladi. Bunda shpurlar va skvajinalar burg’ulash dastgohlari yordamida amalga oshiriladi. Burgulash dastgohlarida asosiy ish bajarish uskunasi bu burgulash mashinasi bo’lib hisoblanadi. Burg’ulash mashinalari perfaratorlar va burgulash golovkalari (kallagi) kabi turlari mavjud.
Qo’llanilish sharoitiga bog’liq ravishda burgulash mashinalari quyidagi turlarga bo’linadi:
1. Ko’chma perfaratorlar (Переносныеперфораторы (ПП));
2. Teleskopik perfaratorlar (Телескопныеперфораторы (ПТ));
3. Kolonkali perfaratorlar (Колонковыеперфораторы (ПК));
4. Burgulash golovkalari (Бурильныеголовки).
Ishlashda qo’llaniladigan energiyaning turiga bog’liq ravishda burg’ulash mashinalari quyidagicha turlarga bo’linadi:
1. Pnevmatik perfaratorlar;
2. Gidravlik perfaratorlar;
3. Elektro perfaratorlar.
Burg’ulash mashinalarini tanlashda quyidagi asosiy faktorlar mavjud, ular:
1. Burg’ulanayotgan zaboydagi tog’ jinsining qattiqligi;
2. Burgulanadigan shpurlar yoki skvajinalarning eng katta chuqurligi;
3. Shpur yoki skvajinaning diametri.

Perfaratorning smenalik ish unumdorligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

p.m/smena
Bu yerda υ – perfaratorning burg’ulash tezligi, mm/min;
Т – smena davomiyligi, soat;
R – burg’ulash uskunasidan (perfarator) vaqt birligidan foydalanish koeffitsiyenti, R = 0,4 ÷ 0,75.
Perfaratorning haqiqiy burg’ulash tezligini aniqlash uchun quyidagi empiric formuladan foydalanish mumkin:
mm/min
Bunda А – zarb berish energiyasi, J;
n – zarbalar chastotasi, Gers;
d – shpur diametri, mm;
σ_сж – tog’ jinsining bir o’q bo’ylab siqilgandagi mustahkamlik chegarasi, MPa, ya’ni
σ_сж=10·f MPa;
f – tog’ jinsining professor M.M. Protodyakonov shkalasi bo’yicha qattiqlik koeffitsiyenti.


Misol: Misoluchun NKMK MKBdagi Murumtau shaxtasi sharoitini qabul qilamiz;
Tog’ jinsining professor M.M. Protodyakonov shkalasi bo’yicha qattiqlik koeffitsiyenti f = 16;
Shpur diametri (YT 29A tipidagi perforator uchun) d = 43 mm;
Zarbalar chastotasi n = 37 Gers;
Zarb berish energiyasiА = 70 J;
Smena davomiyligiТ = 7,2 soat;
Bir yildagi ish kunlari soni = 250 kun;
YT 29A perfaratori uchun Perfaratorning haqiqiy burg’ulash tezligini quyidagicha aniqlaymiz:
p.m/min
Perfaratorning smenalik ish unumdorligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:
p.m/smena

Perfaratorning yillik ish unumdorligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

p.m/yil
№5 amaliy mashgulotni bajarish uchun variantlar:

№	Perfarator markasi	Koronka (shur yoki skvajina) diametri, d, mm	Burg’ulash chuqurligi, м	Zarb berish energiyasi, А, J	Zarbalar chastotasi, n Gers	Tog’ jinsining qattiqlik koeffitsiyenti f	Bir yildagi ish kunlari soni
1	ПП36В2	32	2	36	35	13	250
2	ПП50В1	36	3	50	34	14	260
3	ПП54В2	45	4	55	40	15	270
4	ПП60НВ	32	2	60	40	16	280
5	ПП63	45	5	63	83	17	290
6	ПП76В	40	12	76	38	18	300
7	ПП80НВ	46	9	76	33	14	305
8	ССПБ-1К	36	5	63	32	15	310
9	ПТ-48А	52	15	47	43	16	315
10	ПТ-63	43	5	63	30	17	320
11	ПП36В2	40	2	40	40	17	325
12	ПП50В1	36	3	50	34	18	330
13	ПП54В2	44	4	56	40	14	290
14	ПП60НВ	40	2	60	40	15	300
15	ПП63	45	5	74	30	16	305
16	ПП76В	65	12	76	38	17	310
17	ПП80НВ	46	9	76	33	18	315
18	ССПБ-1К	46	9	63	32	14	320
19	ПТ-48А	85	15	47	43	15	325
20	ПТ-63	46	5	63	30	16	330