Navoiy davlat pedagogika instituti
Download 1.5 Mb. Pdf ko'rish
|
atomistik qarashlarning paydo bolishi va rivojlanishi
|
Ionli kristall panjaralar
tugunlarida kation yoki anionlar joylashadi. Bu kristall panjarada kation yoki anion ma’lum ketma-ketlikda bir-birini o’ragan holda joylashadi.
bo’lib, bularga tuzlar, oksidlar va asoslar(ishqorlar) kiradi. Kristallari qattiq bo’lib, yuqori tempiraturada suyuqlanadi, qutbli erituvchilarda oson eriydi, suyuqlanma va eritma holatida elektr tokini o’tkazadi (dissotsialanish darajasi 100%ga yaqin ).
Atom kristall panjaralar moddalarning tuginlarida atomlar joylashgan bo’ladi. Bunday atomlar orasida bog’lanish kuchli kovalent xususiyatiga ega bo’ladi. Ular qatoriga olmos va grafitni kremniy karbid (SiC), bor karbid
(B 4 C 3 )ning kristall shakilli ko’rinishi, bor, germaniy, kremniy misol qilib olish mumkin. Ularning ba’zilari elektor tokini o’tkazadi, ba’zilari o’tkazmaydi.
qattiq holdagi metallar uchun xos bo’lib, panjara tuginlarida musbat zaryadlangan metal ionlari joylashgan va ular orasida “daydi” elektronlar tartibsiz harakat vaziyatida bo’ladi. Bu elktronlar kristall tuginidagi metal ionlarini bog’lovchi vosita bo’ladi, bu elektronlar bir ion maydonida bo’lgan holatiga qaraganda, mumkin qadar ko’p markaz maydonida bo’lishi, sistemani energitek afzalroq holatga keltiradi.
Metall strukturalarni 3 xil holat orqali ifodalash mukin: hajmi markazlashgan kub panjara, yoqlari markazlashgan kub panjara va geksagonal panjara turlari. Bular bir-biri bilan panjarada joylashgan atomlar holati bilan farq qiladi. Kristal panjaralar haqidagi fikrimizni yakunlab, kristallning o’zi haqida fikr yuritsak.
Ma’lumki tabiiy yoki sun’iy yo’l bilan olingan kimyoviy birikma va kimyoviy elemintlarning hammasi kristallangan yoki amorf moddalardan iborat. Amorf tuzilishga ega bo’lgan moddalar zarrachalari tartibsiz joylashgan agregatlardan tashkil topgan bo’lib, ular aniq suyuqlanish temperaturasiga ega bo’lmaydi, qizdirilganda asta-sekin yumshaydi, oldingi shaklini yo’qotadi va nihoyat, qizdirish davomida suyuq holga o’tishi mumkin. Bunday tuzilishga ega bo’lgan qattiq moddalarni tashkil etuvchi zarrachalar muntazam tuzilishga ega bo’lmaydi, ular zarba ta’sirida shakillari turlicha ko’rinishga ega bo’lgan bo’lakchalarga maydalanadi (shisha, smola, kesak va g’isht bo’lakchalari).
Kristall holatdagi moddalar zarrachalari bir-biriga nisbatan muntazam takrorlanadigan zarrachalar (molikula, atom, ion) dan tashkil topadi, ma’lum fazoviy tuzilisha ega bo’ladi. Bunday moddalar mexanik ta’sir natijasida muntazam va turli ko’rinisha ega bo’lgan mayda kristallar hosil qiladi.
Demak kristall o’z holicha kishilarning ishtirokisiz, tabiatda to’g’ri qirralar hosil qiluvchi tekis-silliq yonlari bilan cheklangan qattiq jism, kimyoviy birikma yoki elemintdir. Kristall bir xil tarkibli, o’xshash teng qismlardan iborat. Kristall
ma’lum tartib qoida asosida takrorlanadigan qo’shimcha geomitrik vositalar yordamida aniqlanadigan teng qismlardan iborat, ya’ni simmetrik jismdir. Masalan, osh tuzi kristallari kub shaklida bo’lib, o’sha kubning yonlari o’rtasidan o’tkazilgan o’q atrofida uch marta va qirralari ustidan olingan o’qlari atrofida ikki martadan takrolanadi.
Kristallar eritmadan cho’kish yo’li bilan (tuzlar), erigan moddaning qotishi (metal va metal qotishmalari), bug’ holatidagi moddalarning qotishi (yod, qor) natijasida hosil bo’ladi. Bundan tashqari ba’zi amorf amorf qattiq moddalar vaqt o’tishi bilan yoki ba’zan harorat va bosim ta’sirida ham kristallangan moddaga aylanishi mumkin.
Kristallar moddalarning atom, molekulalari faqat o’z o’rnida tebranma harakatda bo’ladi. Demak, suyuq, gaz va bug’ holatidagi zarrachalarga qaraganda harakatsiz holatda bo’ladi.
Download 1.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|