Navoiy kon metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti energo mexanika fakulteti

7.5 rasm.Bosim ostida ishlov berilgan va yumshatilgan bronzaning strukturasi (sxemasi)
2. Alyuminiy va uning qotishmalari. Alyuminiyning strukturasi (bosim ostida ishlov berilgan va yumshatilgan holatida) bir xil kristall donalaridan iborat. Alyuminiy va uning qotishmalarini temir va kremniydan to'la tozalash juda qiyin. Shuning uchun alyuminiy kristallarining orasida kremniyning kristallari (kulrang), FeAl₃ birikmalari (qo'ng'ir), xamda alyuminiy-kremniy-temirdan tuzilgan o'chlamchi birikmalar uchrashi mumkin (7.6 rasm) Ular alyuminiyning va uning qotishmalarining plastikligini kamaytiradi.

7.6 rasm. Alyuminiy strukturasining sxemasi.

Alyuminiy qotishmalari ikki turga bo'linadi:

а) quyma qotishmalar;
б) bosim ostida ishlov beriladigan qotishmalar;
Quyma qotishmalar. quyma detallar tayerlash uchun Al-Si, Al-Cu, Al-Mg qotishmalari qo'llaniladi. Ular ko'pincha boshqa elementlar bilan legirlanadi. (Al-Si) qotishmalari Cu, Mg, va Mn bilan (Al-Mg) qotishmalari Si bilan, Al-Cu qotishmalari esa Mn, Cr, Ni bilan qotishmalarning kristall donalari mayda va mexanik xossalari yukori bulishi uchun ularning tarkibiga oz mikdorda mldifikator (ichki tuzilishini o'zgartiradigan) elementlar (Ti,Zr,B,V,Na) ham qo'shiladi.
Alyuminiyning quyma qotishmalari A1 xarflari (alyuminiy liteyniy) va qotishmaning nomerini bildiruvchi sonlar bilan belgilanadi, masalan AЛ2.
Siluminlar
Silumin deb alyuminiyning kremniy bilan (Si-14%) quyma qotishmalarga aytiladi. Siluminlar juda yaxshi quymakorlik xossalariga ega va shuning uchun boshqa quyma qotishmalarga nisbatan kuproq qo'llaniladi. Siluminlar ikki turga bo'linadi.
1 .Oddiy siluminlar
2.Mldifikatsiyalangan siluminlar.
1.Oddiy silumin. Uning strukturasi plastinksimon, birlamchi kremniy kristallardan (kulrang rangda) va evtiktek aralashma ( + Si) dan iborat. Bu aralashma kremniy ninasimon plastinkalar shaklida (15.7 rasm). Bunday siluminning mexanik xossalari aytarli yaxsh emas:
= 140 МПа, = 3%
7.7 rasm. Oddiy silumining strukturasining sxemasi
2.Modifikatsiyalangan silumin.
Modifikatsiyalangan silumin deb suyultirilgan xolatida tarkibiga 0,01-0,1% natriy qo'shilgan qotishmaga aytiladi. Siluminning mldifikatsiyalash natijasida kremniyning plastinkalari maydalashadi va qotishmaning mexanik xossalari yaxshilanadi:
g = 180 МПа, = 8%.
Modifikatsiyalangan siluminning strukturasi kremniyning alyuminiydagi kattik eritmasi bulgan -kristallaridan va mayda donali evtektik aralashma ( + Si) dan iborat (7.8 rasm)