Navoiydavlatpedagogikainstitutisan`atshunoslikfakultetitasviriysan`atvamuhandislikgrafikasikafedrasining 202 –yil dagi –sonliyig`lishqaroridan

I-BOB. DETALNING FAZOVIY HOLATINI O’ZGARTIRIB CHIZISH BOSQICHLARI.

1.1 Chizmachilik fani mazmuni va fazoviy holatini o’zgartirib chizish bosqichlari.

Chizma geometriya va chizmachilik fani boshqa fanlar singari insonning mehnat faoliyati natijasida paydo boʻlgan.IX-XI asrlarda Markaziy Osiyo hududida yashab ijod qilgan allomalarimiz Muhammad al-Xorazmiy, Abu Nasr al-Farobiy, Ahmad al-Farg‘oniy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino va boshqalarning geometriya va astronomiya asarlarida proektsiyalash haqida ayrim ma’lumotlar keltirilgan.Ma’lumki, 1918 yilda 0 ‘rta Osiyo va Qozog‘istondagi birinchi tashkil qilingan Oliy o ‘quv yurti Turkiston Xalq Universiteti (Hozirgi 0 ‘zbekiston milliy universiteti) hisoblanadi. Keyinchalik 1920 yilda bu universitet Turkiston Davlat universitete deb nomlanib, o‘quv jarayonida birnecha yangi mutaxassislik yo‘nalishlari shu jumladan texnika va gidrotexnik inshootlar, qurilish yo’nalishlari tashkil qilindi. Xozirgi kunda maxsuz va zamonaviy texnik jixojlar bilan jixozlangan o’quv joylariga egamiz.

Eskizlar asosan buyumning chizmasini chizish uchun asos hisoblanadi. Yasaladigan buyumning eskizi asosida uning ish chizmasi bajariladi. Favqulotdda hollarda detalni eskiziga qarab yasash ham mumkin boiadi. Sababi, mashina detali to‘satdan yaroqsiz ya’ni sinib qolsa, uni tez yasashga to‘g‘ri kelgan hollarda eskiz mavjud detalga qarab chiziladi va u asli eskiz deyiladi.

DETALNING SHAKLINI O‘ZGARTIRISHGA OID LOYIHALASH
Xalq xo‘jaligining turli sohalarida yangi buyumlarni ixtiro qilish, amaldagilarni takomillashtirish yoki qayta ishlab chiqish loyihalash deyiladi. Loyihalashga doir ishlar har doim grafik tasvirlar, ya’ni chizmalar, eskizlar, texnik rasmlar chizish bilan bog‘liq bo‘ladi. Har qanday buyumga yangi konstruktiv element kiritilsa, unda qanday o‘zgarish ro‘y berishini ko‘z oldingizga keltirib ko‘ring. Konstruktiv elementlar, ya’ni teshiklar, o‘yiqlar shaklini biroz o‘zgartirish, burchaklarni yumaloqlash kabilar kiritilib, yangi foydali sifatlar berish orqali buyumning og‘irligini kamaytirish, pishiqligini oshirish, ishlov berishni soddalashtirish,
Detalni shaklini oʻzgartirishga oid misollar Detalga foydali o‘zgartirish kiritish lozim bo‘lsa, u vaqtda detalga kiritilishi lozim bo‘lgan o‘zgartirish sharti yozma ravishda beriladi va u orqali detalning yangi loyiha chizmasi chiziladi. Berilgan detalning fazoviy holatini ko‘rsatilgan burchakka o‘zgartirilgan vaziyatida tasvirlangan. O‘zgartirilmagan holatdagi ko‘rinishlari solishtirib ko‘rish orqali farqi aniqlanadi.
Loyihalash masalalari deyilganda u yoki bu detaining, moslamaning, mashina hamda inshooatlaming shaklan va mazmunan o‘zgarishi nazarda tutiladi. Bu o‘zgarishda detallar, mexanizmlar, moslama va mashinalar tarkibiga Yangi konstruktiv elementlar kiritish; qismlarini rekonstruktsiyalash, oldingisidan unumli, arzon va qulaylikka egaligini ta’minlaydigan turini barpo qilish talab qilinadi.
Xulosa qilib aytganda detalga kiritilgan o‘zgartirishni chizma orqali amalga oshirishni chizmani qayta ijodiy loyihalash deyish mumkin. Detal shaklini fikran o‘zgartirib, uni qayta ijodiy loyihalangan holatini tasavvur qilish fikrlash qo‘zg‘atuvchanligini o‘stiradi. Chizmada ijodiy loyihalash elementlarini kiritish orqali turli muam-molarni yechish mumkin bo‘ladi.