Nawayi ma’mleketlik ka’nshilik ha’m texnologiyalar universiteti

---

NAWAYI MA’MLEKETLIK KA’NSHILIK HA’M
TEXNOLOGIYALAR UNIVERSITETI
JANINDAG’I NO’KIS KA’NSHILIK INSTITUTI
2-A TPA TOPARI STUDENTI
JOLDASBAEV NURLIBEKTIN
ELEKTRO TEXNIKA PA’NINEN
TAYARLAGAN O’Z BETINSHE JUMISI

---

TEMA : ASINXRON HA’M SINXRON
MASHINALARDIN’ ISLEW PRINTSIPI
HA’M DU’ZILISI

---

SINXRON MASHINALARDIŃ WAZIYPASI.
MEXANIK ENERGIYA DERLIK SINXRON GENERATORLAR
JÁRDEMINDEGINE ELEKTR ENERGIYA
ǴA AYLANTIRILADI.
ROTORNING AYLANIW TEZLIGI POLYUS JUPINIŃ SANI HÁM
TOK CHASTOTASI MENEN BAYLANISLI ELEKTR MASHINALAR
SINXRON MASHINALAR DEP ATALADI, BUL BAYLANISIW
TÓMENDEGISHE BOLADI : N =F 60 / P

---

F=50 GS SANAAT CHASTOTASINDA HÁM POLYUS JUPI R=1, 2, 3
HÁM T.B. BOL
ǴANDA SINXRON MASHINALARDIŃ ROTORI
N=3000, 1500, 1000 AYL/MIN TEZLIK PENEN AYLANADI.
SINXRON MASHINALAR ELEKTR GENERATORLARI,
DVIGATELLERI HÁM REAKTIV QUWAT KOMPENSATORLARI
RETINDE ISLETILEDI. BARLIQ ELEKTR MASHINALARI SIYAQLI
OLAR DA QAYTUVCHANLIK ÓZGESHELIKINE IYE. SINXRON
MASHINALAR, TIYKARINAN, BARLIQ ELEKTR STANSIYALARDA
ÚSH FAZALI ELEKTR GENERATORLARI RETINDE ISLETILIP ATIR.
ZAMANAGÓY ISSILIQ ELEKTR STANSIYALARINDA QUWATI 800
KVA HÁM ODAN ARTIQ BOL
ǴAN GENERATORLAR
ORNATIL
ǴAN. GIDRAVLIK ELEKTR STANSIYALARDAǴI
GENERATORLARDIŃ QUWATI ANA
ǴURLIM KEM BOLIP, 500- 600
KVA NI QURAYDI. ATOM ELEKTR STANSIYALARINDA BOLSA BIR
BLOKDIŃ QUWATI 1, 5 MIŃ MVA GA JETEDI.

---

STATOR HÁM ROTOR SINXRON MASHINANIŃ TIYKAR
ǴI BÓLIMLERI ESAPLANADI.
STATORNING ÓZEGI ÓZ-ARA IZOLYASIYALANGAN ELEKTROTEXNIK POLAT
JAPIRAQSHALA RDAN JIYNAL
ǴAN BOLIP, CILINDRSIMON PÚTIN KORPUSTIŃ
ISHKI SIRTINA BEKKEMLENEDI. STATOR ÓZEGINIŃ ISHKI BÓLEGINDEGI
PAZLARGA ÚSH FAZALI ÓZGERIWSHEN TOK CHULG'AMLARI JAYLASTIRILADI
(14. 15-SÚWRET).
MASHINA O
ǴINA MAHAMLANGAN KONTAKT HALQALARINA ROTOR
CHULG'AMINING EKI UCHI BEKKEMLE NGEN BOLIP, HALQALAR SIRTINDA
QO'ZG'ALMAS TOK BAYLANISTIRATU
ǴIN SABINLAǴISHLAR SIRPANADI. ROTOR
USHIN TURAQLI TOK DÁREGI RETINDE QUWATI ONSHA ÚLKEN BOLMA
ǴAN
ÓZGERMEYTU
ǴIN TOK GENERATORI -OYATǴISH ISLETILEDI. ÁDETDE, ÚY-
G'OTGICHNING QUWATI SINXRON MASHINA QUWATINIŃ 1-3% INI QURAYDI.
AYIRIM JA
ǴDAYLARDA SINXRON GENERATOR PAYDA ETGEN JÚZIMDI
TUWRILAW YULI MENEN TURAQLI TOK PAYDA ETINADI. 14. 16 -SUWRETDE
SINXRON MASHINANIŃ ELEKTR SXEMASI SUWRETLENGEN

---

Ayqın kórinetu
ǵın qutbli sinxron mashinalardı tayarlaw texnologiyasın hám de
konstruksiyasınıń mexanik bekkemligin támiyinlew ushın olardı aylanıw tezligi 1000
ayl/min den kem bol
ǵan jaǵdaylarda isletiw ushın usınıs etiledi. Anıq kórinetuǵın qutbli
generatordıń baslan
ǵısh dvigateli retinde, kóbinese, gidravlik turbina isletiledi. Sol sebepli
bunday generatorlar gidrogeneratorlar dep atalib, olardıń aylanıw tezligi 60 tan 750
ayl/min aralı
ǵinda boladı. Tezliktiń bunday úlken aralıqta ózgeriwi gidrostansiyalarda suw
basımı hám ısırapınıń túrlishe bolıwı menen baylanıslı. Gidrogenerator polyusınıń sanı
gidroturbinaning tezligine bolmıs halda bir neshe on dana
ǵa shekem bolıwı múmkin.
Mısalı, turbinaning aylanıw tezligi 75 ayl/min hám standart chastota 50 Gs bol
ǵanda P=60
f /n2 = (60
•50) / 75=40 jup polyus yamasa 80 dane polyus boladı.

---

AYQIN KÓRINBEYTU
ǴIN QUTBLI MASHINALAR, TIYKARINAN, ROTORNING
AYLANIW TEZLIGI ÚLKEN 1500, 3000 AYL/MIN BOL
ǴANDA QOLLANILADI. BUNDAY
MASHINA ROTORINING KONSTRUKSIYASI BO'RTIB SHIQPA
ǴAN POLYUS RETINDE,
YA
ǴNIY OYATIW CHULG'AMI JAYLASTIRILETUǴIN PAZLI CILINDRSIMON
FORMADA YASALADI (14. 16 -SÚWRET, A). AYQIN KÓRINBEYTU
ǴIN QUTBLI
GENERATORLARDIŃ BASLAN
ǴISH DVIGATELI RETINDE PUW TURBINASI
QOLLANIL
ǴANI USHIN BUNDAY GENERATORLAR TURBOGENERATORLAR DEP
ATALADI.
SINXRON DVIGATELLER QUWATI BIR NESHE UN MIŃ KILOVATTGACHA HÁM
AYQIN KÓRINETU
ǴIN QUTBLI ETIP ISLEP SHIǴARILADI.
SINXRON MASHINALAR DA BIYMÁLEL ÚLKEN QUWATLI ASINXRON ELEKTR
DVIGATELLE RI URNINI BASIP, ELEKTRODVIGATELLLAR REJIMINDE ISLEWI MÚMKIN.
OLAR KÚSHLI NASOSLAR HÁM HAWA DÁMLERI YURITMALARIDA ISLETILEDI.
SALT ISLEYTU
ǴIN, USINIŃ SEBEPINEN JEŃIL MEXANIK KONSTRUKSIYALI
SINXRON DVIGATELLER SINXRON KOMPENSATORLAR DEP ATALADI HÁM
TARMAQLARDIŃ COSΑ SIN HÁM DE ELEKTR STANSIYALARDIŃ PAYDALI JUMIS
KOEFFISIENTINI JAQSILAWDA ISLETILEDI.

---

Sinxron mashinalardıń islew Principi rotor chulg'amiga
ózgermeytuǵın tok berilgende, ózgermeytuǵın magnit
maydanı payda bolıwı hám rotor menen birge aylanıp stator
chulg'amlarini kesip utib, olarda chastotası f ga teń bolǵan
EYUK induksiyalashiga tiykarlanǵan.
Eger stator chulg'amlariga júkleme qarsılıgı ZYU ni ulasak,
generatordıń faza chulg'amlarida payda bol
ǵan iA, iB hám iS
toklar tezligi( ) Rotor tezligine teń bol
ǵan aylanuvchan
magnit maydanı payda etedi. Sol sebepli bunday elektr
mashinalar, rotorning aylanıw tezligi stator magnit maydanınıń
aylanıw tezligine teń bol
ǵanı ushın sinxron mashinalar dep
júritiledi.

---

Quwatı salıstır
ǵanda úlken bolmaǵan (100 kvA ge shekem ) mashinalardıń ózgermeytuǵın hám ózgeriwshen
tok chulg'amlari, kóbinese óz-ara urın almas
ǵan boladı (14. 16 -súwret). Qarıydar jalǵanatuǵın chulg'am
rotorga, oyatıw chulg'ami bolsa statorga jaylastırıladı.
Kem quwatlı mashinalar geyde teris principte, ya
ǵnıy polyusı quzg'almaydigan, yakor chulg'ami bolsa
aylanatu
ǵın etip jasaladi. Generator tómendegishe isleydi. Mashinanıń rotorini baslanǵısh dvigatel nominal
tezlikte aylantırıp beredi, bul tezlik bolsa dvigatel tezligin avtomatikalıq rostlovchi regulyator járdeminde
birdey saqlap turıladı. Endigiden rotor chulg'amiga Iu oyatıw tokı berip, generator oyatıladı. Polyustıń turaqlı
tezlikte aylanıwshı Fa magnit a
ǵımı yakor chulg'amini kesip ol jaǵdaydaEYUK payda etedi, bul EYUK salt islew
elektr jurgiziwshi kúshi dep ataladı.
Sinxron mashina — aylanıw tezligi (n) ózgermeytu
ǵın bolıp, stator aǵıl-tegiliń chastotası {\displaystyle
f={\frac {pn}{60}}} koefficient arqalı baylanıslı bol
ǵan ózgeriwshen to'k mashinası sinxron mashina dep
ataladı.
Stator hám rotor sinxron mashinanıń tiykar
ǵı bólimleri esaplanadı.

---

Asinxron mashinanıń dúzilisi
Asinxron mashina eki bólim: qo'zg'almas (rotor) hám aylanıwshı (stator) bólimlerden ibarat. Rotor stator ishine
ornatıladı. Ol val, magnit ózek (magnit ótkeriwshi) jáne onıń sırtqı cilindrik maydanı da
ǵı pazlariga jaylastırılǵan qısqa
tutas
ǵan (kóp fazalı ) chulg'am yamasa úsh fazalı chulg'amdan ibarat. Stanina, magnit ózek jáne onıń ishki cilindrik maydanı
da
ǵı pazlarida jaylasqan bir, eki yamasa úsh fazalı chulg'amdan ibarat. Stator hám rotorlarning magnit ózekleri arnawlı
elektrotexnik polattan tayarlan
ǵan juqa qańıltırlardan jıynaladı.
6. 1-súwret. “BROWN BOvERI” (Shvetsariya) firması islep shı
ǵarǵan úlken quwatlı faza rotorli asinxron motorı
(a); qısqa tutas
ǵan rotorli asinxron motorı (b)

---

ASINXRON MOTOR ROTORINING DÚZILISINE QARAY EKI QIYLI BOLADI :
1) QISQA TUTAS
ǴAN ROTORLI ASINXRON MOTOR ;2) FAZA ROTORLI ASINXRON
MOTOR.
QISQA TUTAS
ǴAN ROTORLI ASINXRON MOTOR - ROTORINING MAGNIT ÓZEGI
PAZLARIGA ERITILGAN ALYUMINIY QUYILIB CHULG'AM ÓTKERIWSHILER I (STERJENLER)
PAYDA ETINADI HÁM OLARDIŃ PAZLARDAN TISQARI ÚSHLERI EKI TÁREPDEN QUYMA
ALYUMINIY HALQALAR ARQALI QISQA TUTAS
ǴAN BOLADI. NÁTIYJEDE, PÚTIN "
ALMAXON KATAGI" (6. 2, A, B-SU'WRETLER) KÓRINISINDEGI QISQA TUTAS
ǴAN
CHULG'AM PAYDA ETINADI.

---

DIQQATLARIN’IZ USHIN RAXMET !