Nazirov Otabek 11-mavzu: Operatsion tizimda fayl tizimi bilan ishlash otdagi fayl tizimi nima?

OS da fayl atributlari nima? 
Fayl atributlari konfiguratsiya va fayllar bilan bog'liq ma'lumotlardir. Ushbu 
atributlar foydalanuvchi/jarayonning kirish, o'zgartirish, ko'chirish yoki o'chirish 
bo'yicha so'rovlarini beradi/rad etadi. Fayl atributlarining ba'zi umumiy misollari: 
 
Faqat o'qish uchun: faylni faqat o'qishga ruxsat beradi. 
 
O'qish-Yozish: faylni o'qish va yozish imkonini beradi. 
 
Yashirin: fayl imtiyozli bo'lmagan oddiy operatsiyalar paytida ko'rinmas 
holga keltiriladi. 
 
Execute: Faylni dastur kabi bajarishga imkon beradi. Bulardan tashqari bir 
nechta atributlar mavjud. Ularning aksariyati platformaga xosdir. 
OSdagi fayllarga kirish mexanizmlari 
Quyida operatsion tizimda fayllarga kirish mexanizmlarining 3 turi mavjud: 
1. To'g'ridan-to'g'ri 
Bu usul faylning disk modelini ifodalaydi. Xuddi disk kabi, to'g'ridan-to'g'ri kirish 
mexanizmi har qanday fayl blokiga tasodifiy kirish imkonini beradi. Fayl bir 
nechta bloklarga bo'lingan. Ushbu bloklar bir xil o'lchamda. Fayl ushbu 
bloklarning tartiblangan ketma-ketligi sifatida ko'riladi. Shunday qilib, OS har 
qanday tasodifiy blokda o'qish-yozish operatsiyasini bajarishi mumkin. Quyida 
to'g'ridan-to'g'ri mexanizm ostida uchta operatsiya mavjud: 
1. X o'qing: x blokining mazmunini o'qing 
2. X yozish: x blokiga yozish 
3. X o'tish: x blokiga o'tish 

---

2. Ketma-ket kirish 
Bu fayldagi ma'lumotlarga kirishning oddiy usuli. Fayl tarkibiga kirish ketma-ket 
(birin-ketin yozuvlar) amalga oshiriladi. Bu usul muharrirlar va kompilyatorlar 
tomonidan qo'llaniladi. Lenta drayvlari ketma-ket usuldan foydalanadi, bir 
vaqtning o'zida xotira blokini qayta ishlaydi. Ular avvalgi davrlarda foydalanilgan 
kompyuterlarda saqlash vositasining bir shakli edi. Quyida ketma-ket kirishda 3 ta 
amal mavjud: 
1. Keyingisini o'qing: faylning keyingi qismini o'qing. 
2. Keyingisini yozing: faylning oxiriga tugun qo'shing va ko'rsatgichni unga 
o'tkazing. 
3. Qayta tiklash: kursorni fayl boshiga olib boring. 
3. Indekslangan kirish usuli 
Bu usul to'g'ridan-to'g'ri kirish usulining bir variantidir. U fayl bloklari manzillarini 
o'z ichiga olgan indeksni saqlaydi. Yozuvga kirish uchun OS birinchi navbatda o'z 
manzilini indeksda qidiradi, so'ngra kerakli yozuvga ega bo'lgan fayl blokining 
haqiqiy manziliga ishora qiladi. 
Fayl turlari: 
Ko'p sonli fayl turlari mavjud. Har birining o'ziga xos maqsadi bor. Fayl turi uning 
foydalanish holatlarini, mazmunini va hokazolarni ko'rsatadi. Ba'zi umumiy turlari: 
1. OAV: 
Media fayllar tasvirlar, audio, piktogrammalar, videolar va boshqalar kabi media 
ma'lumotlarini saqlaydi. Umumiy kengaytmalar: img, mp3, mp4, jpg, png, flac va 
boshqalar. 
2. Dasturlar: 
Ushbu fayllar kodni, belgilashni, buyruqlarni, skriptlarni saqlaydi va odatda 
bajariladi. Umumiy kengaytmalar: c, cpp, java, xml, html, css, js, ts, py, sql va 
boshqalar. 
4. Operatsion tizim darajasi: 
Ushbu fayllar operatsion tizimda ichki foydalanish uchun mavjud. Umumiy 
kengaytmalar: bin, sh, bat, dl va boshqalar. 

---

5. Hujjat: 
Ushbu fayllar hujjatlar, elektron jadvallar va boshqalar kabi ofis dasturlarini 
boshqarish uchun ishlatiladi. Umumiy kengaytmalar: xl, doc, docx, pdf, ppt va 
boshqalar. 
6. Turli xil: 
Umumiy matn fayli (.txt), kanvas fayllari, mulkiy fayllar va boshqalar.