Назорат саволлари: Инсон-компьютер интерфейси нима?
Download 32.33 Kb.
|
1-amaliy ish
|
Назорат саволлари: Инсон-компьютер интерфейси нима? Инсон-машина интерфейси (ҲМИ) (инглизча Human-Machine interface, ҲМИ) - бу инсон операторининг ўзи бошқарадиган машиналар билан ўзаро таъсирини таъминлайдиган муҳандислик ечимларини қамраб оладиган кенг тушунчадир. Инсон-машина интерфейси тизимларининг яратилиши эргономика ва қулайлик тушунчалари билан чамбарчас боғлиқ. ҲМИ дизайни қуйидагиларни ўз ичига олади: -Иш жойини яратиш: кресло, стол ёки бошқарув панели, асбоблар ва бошқариш воситаларини жойлаштириш (маълумотларни киритиш мосламалари) (эргономика буларнинг барчаси инсон физиологиясига жавобгардир), иш жойини ёритиш ва микроиқлим. Бундан ташқари, операторнинг барча бошқариш воситалари билан ўзаро муносабати кўриб чиқилади: уларнинг мавжудлиги ва зарур саъйиҳаракатлари, бошқариш ҳаракатларининг мувофиқлиги (мустаҳкамлиги), дисплейларнинг жойлашуви ва улардаги ёзувлар ҳажми (барчаси) бу фойдаланиш мумкин бўлган соҳадир. Самолёт ва космик кема учувчилари каби бир нечта бошқарувли мураккаб машиналар учун самарали ҲМИ ни яратиш энг қийин вазифалардан биридир фойдаланишнинг турли томонларини ўрганувчи ривожланаётган илмий йуналишдир. "Сичқонча" манипулятори - инсон ва компютернинг ўзаро таъсир қилиш воситаларидан бири Инсоннинг компютер билан ўзаро алоқаси (ҲCИ) - бу одамлар (фойдаланувчилар) ва компютерлар ўртасидаги ўзаро муносабатларни ўрганиш, режалаштириш ва лойиҳалашдан иборат. Кўпинча бу информатика, хулқ-атвор, дизайн ва тадқиқотнинг бошқа соҳалари тўплами сифатида Инсон-компьютер интерфейсининг ривожланиш тарихи? Инсон ва компютернинг ўзаро таъсири кўп йуналишли илмий векторлар (компьютер графикаси, муҳандислик психологияси, эргономикаси, ташкил этиш назарияси, когнитив фан, информатика ва бошқалар) контекстида ривожланди. Инсон-компютер ўзаро муносабатларининг эргономик босқичининг бошланишини Иван Сутҳерланднинг диссертатцияси деб ҳисоблаш мумкин (Сутҳерланд, 1963), бу компютер графикасининг фан сифатида ривожланишини белгилаб берган. Шу билан бирга, компьютер графикасида CАД / CАМ тизимларининг мураккаб моделларини самарали бошқариш учун эргономик лойиҳалар зарур эди. Ушбу соҳадаги тадқиқотлар одам-машина симбиози (Лиcклидер, 1960), инсон интеллектининг ўсиши (Енгелбарт, 1963) ва Дйнабук (Кай, Голдберг, 1977) ишларида давом эттирилди. Илмий изланишлар натижасида ушбу воситаларни ишлаб чиқиш, уларсиз ҳозирда компютер билан ишлашни тасаввур қилиш қийин: "сичқонча", битли хариталар, "ойна", иш столининг метафораси, нуқта ва клик-таҳрирловчилар. Худди шундай, инсон томонидан ишлаб чиқарилган компютер операциялари муаммолари муҳандислик психологиясининг классик мақсадларининг табиий давоми эди, бундан ташқари янги муаммолар муҳандислик психологиясида илгари кўриб чиқилмаган муҳим когнитив, алоқа ва интерактив хусусиятга эга ва шу билан бирга муҳандислик психологияси йуналишининг ривожланишига ҳисса қўшди. Эргономик тадқиқотлар, шунингдек, иш шароитлари ва стрессни (стрессни) келтириб чиқарадиган ҳодисалар ўртасидаги боғлиқлик таъкидланди. Масалан: мунтазам ишлаш давомида , ўтириш ҳолати, дисплейлардаги визуал тасвирларни идрок этиш ва бошқалар, илгари ўзаро боғлиқ деб ҳисобланмаган вазият ва холатлардир . Жуда куп илмий изланишлар ниҳоят: "Компютер технологияларидан фойдаланиш ишлаб чиқариш технологиясини лойиҳалашга қандай мос келади?" компютерлар билан ўзаро муносабатларни меҳнатни самарали ташкил этиш даражасига олиб чиқди ва уни ижтимоий бошқарув муаммоларига ҳам киритди. Ушбу илмий йўналиш 1958 йилда “Вопросы психологии” журналида Америка асарларини шарҳлашдан бошланди. Интерфейсни яратиш усуллари қай тартибда амалга оширилади?
қилинадиган фойдаланувчилар сонини белгилаш; ҳеч қачон интерфейсни ишлатмаган ёки келажакда уни ҳеч қачон ишлатмайдиган киши ноўрин фойдаланувчи ҳисобланади. Шунингдек, фойдаланувчилар қандай вазифаларни ва қанчалик тез-тез бажарилишини аниқлаш керак. Эмпирик ўлчовлар (инглизча) бу эрта босқичда интерфейсни ҳар куни ишлатадиган ҳақиқий фойдаланувчилар билан синаб кўришдир. Агар фойдаланувчининг ишлаш даражаси инсон ва компютер ўртасидаги ҳақиқий алоқани аниқ акс эттирмаса, натижалар ўзгариши мумкинлигини ёдда тутиш зарур. Вазифани бажараётган фойдаланувчилар сони, вазифани бажаришга кетган вақт ва топшириқ давомида қилинган хатолар сони каби фойдаланиш мумкин бўлган қулайлик хусусиятлари белгиланади. Итератив дизайн (инглиз тилида) бу фойдаланувчилар сони, тайинланган вазифалар ва эмпирик ўлчовларни аниқлагандан сўнг, итератцион дизайннинг қуйидаги босқичлари бажарилади: фойдаланувчи интерфейсини ишлаб чиқиш, синов, натижаларни таҳлил қилиш, олдинги амалларни такрорлаш. Амалий ва фойдаланувчиларга қулай интерфейсга эга бўлмагунича, итератив ривожланиш такрорланаверади. 4.Интерфейсни ишлаб чикиш босқичлари? Интерфаол дизайн, фойдаланувчилар ва технологиялар ўртасидаги ҳамкорлик орқали оммавий ахборот воситаларида мазмунли мулоқотга йуналтирилган, фойдаланувчига йуналтирилган ўрганиш соҳаси сифатида белгиланади. Муваффақиятли интерфаол лойиҳаларда содда, аниқ белгиланган мақсадлар, кучли мақсадлар ва интуитив экран интерфейси мавжуд. 5. Интерфаол дизайн асослари нималардан иборат? Интерфаол дизайн, фойдаланувчилар ва технологиялар ўртасидаги ҳамкорлик орқали оммавий ахборот воситаларида мазмунли мулоқотга йуналтирилган, фойдаланувчига йуналтирилган ўрганиш соҳаси сифатида белгиланади. Муваффақиятли интерфаол лойиҳаларда содда, аниқ белгиланган мақсадлар, кучли мақсадлар ва интуитив экран интерфейси мавжуд 6. Интерфаол дизайн ва ўзаро таъсир дизайни? Баъзи ҳолларда интерфаол дизайн итерацион дизайн билан тенглаштирилади, аммо интерфаол дизайнни ихтисослаштирилган ўрганишда муайян фарқлар мавжуд. Ушбу фарқланишга ёрдам бериш учун ўзаро таъсир дизайнини қуйидагилар деб ҳисоблаш мумкин: - Қурилма яратишда самарадорлик ва интуитив ускуналарга эътибор қаратиш орқали фойдаланиш мумкин, фойдали ва қизиқарли; - Бирлаштириш дизайни, информатика ва алоқа дизайни; - Контекст шароитларнинг маълум бир тўпламида муайян муаммоларни ҳал қилиш жараёни; - Маҳсулотлар, хизматлар, муҳитлар ва тизимларнинг хатти-ҳаракатлари учун шакл яратиш; - Технология ва кўринмас фойдаланувчи ўртасида диалогни яратиш. Яъни, технологиялар орқали алоқа чекланишини камайтириш. - Турли хил маҳсулотлар ва хизматлар орқали одамлар ўртасидаги алоқа; - Интерфаол дизайнни эса қуйидагича тасаввур қилиш мумкин: - Интерфаолликни мазмунли тажриба билан таъминланганлиги; - Интерфаол дизайн олтита асосий таркибий қисмлардан иборат, булар фойдаланувчи назорати, сезгирлик, реал вақтда ўзаро алоқа, уланиш, шахсийлаштириш; - Дастурий таъминотдан фойдаланиш ва тажрибага эътибор қаратилади; - Талабга жавоб бериш тўғрисида маълумот олиш ва ишлов бериш; - Уни очиш учун маълумотларга амал қилиш; - Қурилмадаги ўзгаришлардан қатъи назар, доимий равишда маълумот ва оммавий ахборот воситаларини ўзгартиради; - Инсоннинг когнитив ишлов бериш имкониятлари ва чеклашларига урғу бериш орқали интерактивликни таъминлаш; Иккала таъриф ҳам фойдаланувчига кучли эътибор қаратилишини билдирса-да, фарқ интерфаол дизайн ва интерфаол дизайн мақсадларидан келиб чиқади. Аслида, интерфаол дизайн аппарат ва тизимлардан мақсадли фойдаланишни назарда тутади, ва интерфаол дизайн бу ускуна ва тизимларнинг дизайни. Интерфаол дизайнсиз ўзаро алоқа дизайни фақат аппарат ёки интерфейсни таъминлайди. Интерфаол дизайнсиз интерактив дизайн мавжуд бўлолмайди, чунки фойдаланувчида уни ишлатиш учун платформа мавжуд эмас. 7. График дизайн нима? График дизайн - бу дизайннинг бир тури, янги саноат технологияларидан (компютер графикаси, веб-дизайн) фойдаланган ҳолда, дизайн маҳсулотини визуал алоқа муҳитига кўпайтириш ва жорий этишда замонавийлаштирилган чизилган ва босма амалий графика (типография) шакли. Замонавий график дизайн алоқа дизайнининг шакли ҳисобланади. График дизайнерлар фикрлар ва хабарларнинг визуал намойишини яратиш учун рамзлар, расмлар ва матнларни яратадилар ва бирлаштирадилар. Визуал композитсияларни яратиш учун улар типография, тасвирий санъат ва кодлаш усулларидан фойдаланадилар. График дизайннинг прагматикаси унинг техник ва алоқа турларини белгилайди: корпоратив реклама дизайни (реклама, логотиплар ва брендлар, маҳсулот қадоқлаш, "ташқи реклама"), таҳририят ва нашриёт дизайни (китоб дизайни, журналлар, газеталар, буклетлар, варақалар). 8. Кампютерлар ва дастурий таминот хақида? Дизайнерлар компютерлар ижодий жараёнга ҳисса қўшадими ёки йуқми деган фикрга қўшилмайдилар. Баъзи дизайнерларнинг таъкидлашича, компютерлар уларга кўплаб ғояларни тезкор ва батафсилроқ ўрганишга имкон беради, бу қўлда тасвирлаш ёки қўшиш билан амалга оширилгандан кўра кўпроқ. Бошқа дизайнерлар рақамли дизайндаги чексиз танловларни топишса-да, бу аниқ натижа бермасдан чексиз итерацияга олиб келиши мумкин.Кўпгина дизайнерлар анъанавий ва компютер технологияларини бирлаштирган гибрид жараёндан фойдаланадилар. Биринчидан, тасдиқланган схемалар ғояни олиш учун ишлатилади ва кейин компютерда абразив визуал маҳсулот яратилади. График дизайнерлар тасвирлаш, типография ва матн териш дастурий таъминотини яхши билишади. 1990 йилларнинг бошларидан бери график дизайнерлари томонидан ишлатиладиган деярли барча машҳур ва "стандарт" дастурлар Адобе Сйстемс Инcорпоратед томонидан яратилган. Кўпинча охирги босқичда Адобе Пҳотошоп (расмларни таҳрирлаш дастури) ва Адобе Иллустратор (векторли расм чизиш дастури) ишлатилади. Дизайнерлар кўпинча ўзларининг ишларида олдиндан тузилган битмаплар ва векторлардан онлайн дизайн маълумотлар базаларидан фойдаланадилар. Битмап расмларини Адобе Пҳотошоп-да, Адобе Иллустратор-даги логотиплар ва расмларни таҳрирлаш мумкин, якуний маҳсулот эса Адобе ИнДесигн, Сериф ПагеПлус ва ҚуаркХпресс каби асосий тузилиш дастурларидан бирида йиғилади. Кучли очиқ манбали дастурлар (улар бепул) ҳам профессионал, ҳам умумий фойдаланувчилар томонидан график дизайн учун ишлатилади. 9. Дисплей дизайнининг қандай турлари мавжуд? Дисплей (инглиз тилидаги "кўрсатиш учун" лотинча диспликаре дан "сочмоқ, сочмоқ") - бу маълумотни визуал равишда намойиш қилиш учун мўлжалланган электрон қурилма. Кўпгина ҳолларда дисплей рақамли, алфанумерик ёки график маълумотларни электрон кўринишда кўрсатиш учун ишлатиладиган тўлиқ қурилманинг бир қисми деб аташ мумкин. Қурилманинг бир қисми сифатида "дисплей" тушунчаларини ва турли хил дисплейларга эга бўлиши мумкин бўлган монитор - CРТ, ЛCД, плазма ва бошқаларни фарқлаш керак. Масалан, мобил телефон маълумотни акс эттириш учун дисплейни ўз ичига олади, аммо у масофадан туриб (плагин) мониторга ҳам эга бўлиши мумкин. 10. Сенсорли диплейларнинг турлари? Чидамли. Лойиҳалаштирилган сиғим. Юзаки-капаситив. Сирт акустик тўлқинларида намоён бўлади. Сенсорли сканерлаш. 11. Замонавий дислей турлари? CРТ, ЛCД, плазма 12. Дисплей қандай факторлар бўйича баҳоланади? Кўпгина ҳолларда дисплей рақамли, алфанумерик ёки график маълумотларни электрон кўринишда кўрсатиш учун ишлатиладиган тўлиқ қурилманинг бир қисми деб аташ мумкин. Қурилманинг бир қисми сифатида "дисплей" тушунчаларини ва турли хил дисплейларга эга бўлиши мумкин бўлган монитор - CРТ, ЛCД, плазма ва бошқаларни фарқлаш керак. Масалан, мобил телефон маълумотни акс эттириш учун дисплейни ўз ичига олади, аммо у масофадан туриб (плагин) мониторга ҳам эга бўлиши мумкин. 13. Компютер технологияларидан фойдаланишнинг қандай принциплари мавжуд? Мавжуд фойдаланувчи интерфейсини баҳолашда ёки янги фойдаланувчи интерфейсини лойиҳалашда қуйидаги экспериментал дизайн тамойилларини ёдда тутиш муҳимдир. Фойдаланувчига ва вазифаларга эрта эътибор қаратиш: Вазифаларни бажариш учун қанча фойдаланувчилар кераклигини ва тегишли фойдаланувчилар кимлигини аниқлаш; Ҳеч қачон интерфейсни ишлатмаган ва келажакда интерфейсдан фойдаланмаган киши, эҳтимол, ҳақиқий фойдаланувчи эмас. Шунингдек, фойдаланувчилар бажарадиган вазифа (лар) ни ва топшириқ (лар) ни қанчалик тез-тез бажариш кераклигини аниқланг. Эмпирик ўлчовлар: интерфейс билан ҳар куни алоқада бўлган ҳақиқий фойдаланувчилар билан интерфейсни синаб кўринг. Шуни ёдда тутингки, натижалар фойдаланувчининг ишлаш даражасига қараб фарқ қилиши мумкин ва инсон билан компютернинг одатий ўзаро таъсирини аниқ кўрсатмаслиги мумкин 14. Компютер технологияларидан фойдаланишнинг қандай қоидалари мавжуд? Мавжуд фойдаланувчи интерфейсини баҳолашда ёки янги фойдаланувчи интерфейсини лойиҳалашда қуйидаги экспериментал дизайн тамойилларини ёдда тутиш муҳимдир. Фойдаланувчига ва вазифаларга эрта эътибор қаратиш: Вазифаларни бажариш учун қанча фойдаланувчилар кераклигини ва тегишли фойдаланувчилар кимлигини аниқлаш; Ҳеч қачон интерфейсни ишлатмаган ва келажакда интерфейсдан фойдаланмаган киши, эҳтимол, ҳақиқий фойдаланувчи эмас. Шунингдек, фойдаланувчилар бажарадиган вазифа (лар) ни ва топшириқ (лар) ни қанчалик тез-тез бажариш кераклигини аниқланг. Эмпирик ўлчовлар: интерфейс билан ҳар куни алоқада бўлган ҳақиқий фойдаланувчилар билан интерфейсни синаб кўринг. Шуни ёдда тутингки, натижалар фойдаланувчининг ишлаш даражасига қараб фарқ қилиши мумкин ва инсон билан компютернинг одатий ўзаро таъсирини аниқ кўрсатмаслиги мумкин Download 32.33 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|