Nazorat savollari Marketing axboroti tizimini tuzilishi qanday? 2

14-Mavzu.  MARKETING  MUHITI 

Reja: 

 

1. Marketing muhiti tushunchasi va mohiyati 

2. Korxona mikro-muhiti 

3. Korxona makro-muhiti 

 

Tayanch  so’zlar:  marketing,  marketing  muhiti,  mikromuhit, 

makromuhit,  tabiiy  muhit,  marketingda  axborot,  zamonaviy  marketing, 

ishlab chiqarish, mikro marketing, marketing kompaniyasi davri, iste’molchi,

2.      Ichki hisobot tizimida nimalar ko‘rsatiladi.

Hisobot  turlari va shakllari
Iqtisodiy mazmuni va hisobot ko‘rsatkichlarini olish man- 
bayiga ko‘ra hisobot  ikki tuiga bo'linadi:
•  buxgalteriya hisoboti;
•  statistika hisoboti.
Buxgalteriya  va  statistik  hisobot  awalgi  xo‘jalik  yuritish 
tizimida  bitta  davlat  hisoboti  deb  qaralar  edi.  Ular,  aso­
san,yuqori  tashkilotlaiga  moliya  organiga,  bank  muassasasi- 
ga,  statistik  organiga  topshirilar  edi.  Bunday  sharoitda  bux­
galteriya  hisoboti  statistik  hisoboti  o‘rtasidagi  farq  sezilmas 
edi.  Ammo  ular  o‘rtasidagi  eng  muhim  farq  ko‘rsatkichlar 
mazmunida  va  tegishli  hisobot  shakllarini  tuzish  usulidadir. 
Statistik hisoboti,  tezkor-texnik,  statistik va buxgalteriya  hi­
sobining  ma’lumotlari  asosida  tuzilsa,  buxgalteriya  hisoboti 
esa  asosan  xo‘jaliklar  bilan  tasdiqlanadigan  buxgalteriya  hi­
sobi yozuvlari asosida tuziladi.
Buxgalteriya  hisobotida  asosan  umumiy ko‘rsatkichlardan 
foydalaniladi.  Masalan,  korxona  mablagUari,  balans  foydasi 
va h.k.  Statistika hisoboti bo‘lsa, absolut miqdorlar bilan birga 
nisbiy va  o‘rta  miqdorlar  haqida  ma’lumot  beradi.  Masalan, 
foizlaming  o‘sish  darajasi,  o‘rtacha  daraja u yoki bu  ko'rsat- 
kichlaming o‘sish yoki pasayish dinamikasi va boshqalar.
Buxgalteriya  hisoboti  xo‘jalik  faoliyati  haqidagi  asosiy 
ta’minot  manbayidir.  U  birinchidan,  korxonaning  o‘ziga 
kerakdir.  Ikkinchidan  -   korxonada  ishlamaydigan  shaxslar- 
ga  (aksiyadorlik  jamiyatlarida),  ya’ni  o‘z  mablag‘ini  ulush 
sifatida  qo‘ygan  aksiyadorlar  va  boshqa  kreditorlarga  kerak. 
Uchinchidan hisobot  davlatning  soliq va boshqa organlariga 
kerak.  Buxgalteriya  hisoboti  turli  moliya  va  tijorat  tuzilma- 
lari,  biijalar,  banklar uchun  kerak.Ular  qimmatli  qog‘ozlar- 
ning oldi-sottisini olib boradilar.

Buxgalteriya  hisoboti  awalombor  korxona  mulki  tarkibini 

hamda korxona moliya  natijalarini harakterlaydi.  Undan tash- 
qari bu hisobotda boshqa korxonalar bilan bo‘ladigan hisob-ki- 
toblar,  moliya  organlari va bank muassasalari  bilan bo‘ladigan 
hisob-kitoblar  aks  ettiriladi.  Hisobot  ma’lumotiarining  mana 
shunday  to‘liq  berilishi  shu  bilan  xarakterlanadiki,  korxona 
mustaqil iqtisodiy obyekt deb qaraladi.
Statistika  hisoboti  o‘z  oldiga  xarajatlar  jarayoni  ustidan 
umumiy  nazoratni  amalga  oshirishni  mo‘ljallaydi.  Statistika 
ayrim  olingan korxonaga  mustaqil obyekt  emas,  balki butun 
xalq  xo‘jaligining  bir  qismi  deb  qaraydi.  Statistika  hisoboti 
hudud,  tarmoq  bo‘lsa,  ma’lum  bir  ko‘rsatkichlami  bajaril- 
ishini nazorat qilib, ular to‘g‘risida ma’lumot beradi.  Shunga 
qarab,  statistika hisoboti  shakllanib boradi.
Hisobot xalq xo‘jaligidagi ahamiyatiga qarab quyidagi ikki 
turga bo‘linadi:
•  umumdavlat hisoboti;
•  korxona ichidagi hisobot.
Umumdavlat hisoboti Moliya vazirligi va Davlat Statistika 
qo‘mitasi  tomonidan  belgilangan  shakl  va  tartibda  tuziladi 
va tegishli  organlarga o‘z vaqtida topshirilishi lozim bo‘ladi.
Korxona  ichidagi  hisobot  esa  qisqa  bo‘lib,  shu  korxona 
ichida foydalaniladi.  Masalan, kassir hisoboti, moddiy javob- 
gar  shaxs  hisoboti  va  ma’lum  bir  tashkiliy-texnikaviy  tad- 
birlami amalga oshirish rejalarining bajarilishi haqidagi hiso­
bot.  Bu hisobotlar korxona rahbari, bosh buxgalter belgilagan 
muddatda  tegishli  bo‘limlarga,  ya’ni  boshqaruv  bo‘limiga 
asosan buxgalteriya bo‘limiga,  topshirilishi lozim.
Hisobotda  bir  korxona  ko‘rsatkich  ma’lumotlari  yoki  bir 
necha korxona ko‘rsatkich ma’lumotlari ko'rsatilgan bo‘lishi 
mumkin.  Demak,  shu xususiyatiga ko‘ra,  hisobotni  quyidagi 
ikki turga ajratish mumkin:
•  dastlabki  hisobot;
•  yig‘ma hisobot.

Yig‘ma hisobot birlashmalar,  assotsiatsiyalar,  aksiyadorlik 

jamiyatlari,  boshboshqarmalar,  vazirliklar,  tarmoqning bosh­
qa yuqori tashkiloti tomonidan tuziladi.
Hisobotni  tuzish va topshirish  muddatiga ko'ra esa  quy­
idagi turlarga ajratish mumkin:
•  yil ichidagi  (davomidagi)  hisobot;
•  yillik hisobot.
Yil  ichidagi  hisobot  esa,  oylik,  choraklik va  yarim  yillik 
bo‘ladi.
0 ‘zbekiston  Respublikasining  “Buxgalteriya  hisobi  to‘g‘- 
risida ”gi qonun  (16 modda) bilan yillik hisobotning quyida­
gi shakllarini tuzish nazarda tutilgan:
1.  Korxona balansi №  1.
2.  Moliyaviy natijalar haqida hisobot №  2.
3.  Asosiy vositalar harakati haqida hisobot  №  3.
4.  Pul harakati to‘g‘risidagi hisobot  №  4.
5.  Xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobot №  5.