Neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi

Gazlarni saqlash obyektlarini loyihalashtirish va ishlatish
“Neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi” kafedrasi assistenti A.I.Tog‘ayev
3-Amaliy
GAZ ISTEMOLI NOTEKISLEKLARINI ME’YORLASH.
Gazlarni qayta ishlashga tayyorlash
Yengil uglevodorodlar tabiiy yoqilg‘i gazlari (toza gazli, neftli va gazkondensat konlarida) hamda neftni qayta ishlashda olinadigan gazlarning tarkibida bo‘ladi.
Tabiiy yoqilg‘i gazlari asosan parafinli uglevodorodlarning aralashmasidan tashkil topadi. Bundan tashqari uning tarkibiga azot, nordon gazlar, suv bug‘lari, oltingugurt va geliy kiradi. Tabiiy yoqilg‘i gazlari yirik neft va gaz konlarining yaqinida qurilgan gazni qayta ishlash zavodlarida qayta ishlanadi. Gazlar birlamchi mexanik zarralardan (qumlar, changlar, ushoqchalar va boshqalardan), oltingugurt va nordon gazlardan tozalanadi va quritiladi.
Tabiiy yoqilg‘i gazlarni birlamchi qayta ishlash asosida gazli benzin, suyultirilgan va quruq gazlar, texnik uglevodorodlar: etan, propan, butan va pentan mahsulotlari olinadi.
Neftni birlamchi va ikkilamchi qayta ishlash asosida (termokatalitik jarayonlarda) chegaraviy va chegarali parafinli uglevodorodlarga ega bo‘lgan – olefinlar olinadi. Bu gazlar tabiiy yoqilg‘i gazidan farq qiladi.
Gaz quduqlarini ishlatish
Gaz va gazkondensat konlari er qarining turli chuqurligida joylashadi: 250 metrdan 10000 metr va undan ham chuqur. Qatlam flyuidlarining uglevodorod komponentlarini er ustiga chiqarish uchun gaz va gazkondensat quduqlari burg‘ilanadi.
Gaz quduqlari quyidagicha foydalaniladi:
1) qatlamdan gazni er ustida joylashgan kon qurilmalariga harakatlanishi; 2) ochilgan tog‘ jinsi qirqimlarini og‘nab ketishdan himoya qilish; 3) gazli, Neftlilik va suvli qatlamlarni bir-biridan ajratish; 4) er osti gazini yо‘qotilishini oldini olish.
Gazsimon alkanlar. С1-С4 alkanlar: metan, etan, propan, butan i izobutan hamda 2,2-dimetilpropan normal sharoitda gazsimon holatda bo‘ladi. Ularning hammasi tabiiy, gazkondensat va neftli yo‘ldosh gazlarni tarkibiga kiradi.Tabiiy gazlar toza gaz konlaridan qazib olinadi. Ularni esa asosan metan (93.99 % massasiga.), ularni katta bo‘lmagan gomolog zarrachalari, nouglevodorod komponentlar tashkil qiladi. Vodorod sulfid, uglerod ikki oksidi, azot va kam uchraydigan gazlar (Не, Аг va b.). Gazkondensat konlarini gazlari va neftli yo‘ldosh gazlar toza gazlardan shu bilan farq qiladiki, ularda metanga katta konsentratsiyada uni gazsimon gomologlari С2-С4 va yuqori uglerodlar yo‘ldoshlik qiladi.
Shuning ular yog‘li gazlar degan nomni olishgan. Ulardan yengil gaz benzini qaysiki, tovar benziniga qo‘shma hisoblanadi hamda undan yoqilg‘i sifatida siqilgan suyuq gazlar olinadi. Etan, propan va butanlar ajratilgandan keyin neftkimyosining xomashyosi sifatida xizmat qiladi.
Suyuq alkanlar. С5 dan С15 gacha bo‘lgan alkanlar oddiy sharoitda suyuqlik ko‘rinishida bo‘ladi, benzinli (С5-С10) va kerosinli (С11-С15) neft fraksiyasining takribiga kiradi. Tadqqotlar bilan С5-С9 suyuq alkanlarni asosan normal yoki kuchsiz tarmoqlangan tuzilishga ega ekanligi o‘rnatilgan.
Qattiq alkanlar. Alkanlar С17 va undan yuqori normal sharoitda –qattiq modda, neftli parafinlarni va serezinlarning takribiga kiradi. Ular hamma neftlarning tarkibida mavjud, ko‘pincha katta bo‘lmagan miqdorda (5 % gacha massasiga nis.), erigan yoki mualloq kristal holatida. Parafinli va yuqori parafinli neftlarda ularning tarkibi 10 – 20% gacha oshadi.
Parafinli neftlar aralashma ko‘rinishida bo‘lib, alkanlar har xil molekulyar massasiga ega, kristallarni plastinkali yoki lentali tuzilmalarini tavsiflaydi. Mazut haydalganda moyli fraksiyalarga С18-С35 qattiq alkanlar 250 – 500 molekulyar massa bilan tushadi. Gudronlarda juda yuqori eruvchan alkanlar С36-С55 церезинлар, ular mayda kristalli tuzilmasi bilan parafinlardan farq qiladi, juda yuqori molekulyar massasi (500..700) va eruvchanlik (parafinlarni 45 -540С o‘rniga 65.88 °С da) haroratida to‘planadi.
Gazni qayta ishlash sanoatida GQIZlarini yoqilg‘i va yoqilg‘i-xomashyoga aylantirish uchun hozirgi vaqtda past haroratli jarayonlar – past haroratli absorbsiya, kondensatsiya va rektifikatsiyalash keng miqyosda qo‘llanilmoqda. Buning evaziga etanni va olinadigan toza uglevodorodlarni olish kuchaytirilmoqda. Bundan tashqari murakkab tarkibli qatlam flyuidlariga ega bo‘lgan yangi konlar ishlatishga tushirilganda gaz aralashmalarini ajratishda past haroratli quritish va tozalash jarayonlarini qo‘llash asosida tovar mahsulotlarini ajratib olish kengaytirilmoqda.
ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT: