Нисбатан ясси тубли ва конуссиз бугизга эга булган вулкан кратери. Одатда марказий вулкан- дан четда бир маротабагина руй берган кучли порт- лашдан қосил булади


Download 0.71 Mb.
bet90/394
Sana06.04.2023
Hajmi0.71 Mb.
#1333408
1   ...   86   87   88   89   90   91   92   93   ...   394
Bog'liq
М-Я луғат 2023

Натрий - Натрий, Na - М.д.с.нинг 1-гуруқига мансуб к.э. Ишк;орий металл. Т.р. 11, ат.м. 22,9898. Битта табиий изотопи (Na23) бор. Масса жиқатидан Ер пусти­нинг 2,64 % ини ташкил қилади. Табиатда фақат би- рикма қолида учрайди. Уларнинг энг муқимлари: га­лит (ош тузи), мирабилит, тенардит, криолит, бура ва б. Н.- кумуш каби оқ, юмшоц металл, пичоц билан кеси- лади. Зичлиги 0,968 г/см3, суюцланиш қарорати 97,83°С, цайнаш қарорати 882,9°С. Н. авиация двига- телларида, ядро реакторларида, махсус ёриткичларда, металлургияда, бирикмалари тиббиётда, к;ишлоқ хужа- лигида, озик;-овк,ат саноатида ва б. да ишлатилади.
Натролит - Натролит - Na2[AI2Si3O)0] 2Н20. К,ат. 5­5,5. Сол. of. 2,20-2,26. Цеолитлар гуруқига мансуб, оқ, сариқ, к,изриш, жигарранг, радиал нурсимон, ярим сферик агрегатни шишасимон, ипаксимон ялтирайдиган м-л. Ишқорли т. ж. лари ва уларнинг пегматитларида учрай­ди. Син.: берманнит, бревикит ва б.
Натроотенит - Натроотенит - Na2 [U02 | Р04]2 • 8Н20. Цат. 2-3. Сол. of. 3,58. Отенитлар гуруқига мансуб, лимонсимон сариц рангли м-л. Шишасимон, садафсимон ялтирайди. Гранодиоритларда учрайди. Син.: натрометаотенит, нагрометаотунит.
Натрофилит - Натрофилит - Na (Mn2+ Fe 2+) [POJ. Кат. 4,5-5. Сол.of. 5,41. Тук сарриш рангли, донадор агрегатли м-л. Смоласимон ялтирайди. Гранитли пег- матитларда қосил булади. Пегматитларда б. фосфат- лар билан бирга учрайди. Син.: натрофилит. Натроярозит - Натроярозит - NaFe3+3 [(ОН)61 (S04)2]. Сол. of. 3,18. Сарриш қизил, сарриш кунгир рангли, тангачасимон агрегатли м-л. Олмоссимон, ёгсимон ялтирайди. Колчедан конларининг оксидланиш зона- ларида х,осил булади. Син.: раймондит.
Науманнит - Науманнит - м-л. Ag2Se. Кат. 2. Сол. of. 7,8-8,0. Темирсимон қора рангли, донадор, плас- тинкасимон агрегатли м-л. Металсимон ялтирайди. Кварц-карбонатли томирларда клаусталитлар ва селе- нидлар билан бирга учрайди Син.: селенсимон ку­муш.
Нафтиды - Нафтидлар — углеводород газларини, конденсатларни ва уларнинг табиий қосилаларини (мальта, асфальт, озокерит ва б.) уз ичига олган ата­ма.
Нафтоиды - Нафтоидлар — табиий битумнинг ало- қида генетик гуруқи. Т. ж. ларидаги органик модда­ларнинг парчаланиши ва бевосита 6yFra айланиши жараёнида қосил булади. Н. пиронафтоид ва текто- нафтоидларга булинади. Пиронафтоидлар органик моддаларга бой т. ж. ларига алоқида иссиқ интрузия ва эритмалар (гидротермаллар) таъсиридан қосил булган мақсулотлар қисобланади. Тектонафтоидлар шиддатли босим остида т. ж. ларидан битумли мод- даларни сициб чиқаришдан х,осил буладиган мақсу- лотлардир.
Нафтология - Нафтология — нефть (нафтидлар) қак,идаги фан.
Нашагит - Нашагит Pb5Au (Те, Sb)4 S5 8. К,ат. 1­

  1. Сол.of. 7,35-7,46. Корамтир, цуррошинсимон, кул- ранг, баргсимон ва юпқа донадор агрегатли м-л, ме- таллсимон ялтирайди. Эпитермал ва мезотермал кон- ларда олтин, теллуридлар, сульфидлар билан бирга учрайди. Йулдош м-ллари: алтаит, сильванит, пирит, тел­




лур, кварц. Син.: надьягит, теллур ялтироги, баргсимон теллур маъдани.
Невадит - Невадит - мик;дор жихатидан асосий мас- садан кескин устун турувчи порфирли ажратмаларга бой нордон эффузив т. ж. ларига цулланиладиган умумий атама.
Нейтрон-гамма каротаж - Нейтронли-гамма каро­таж - бурги кудукқпарни радиоактив каротажлаш тури; т. ж. ларини нейтрон билан нурлантириш натижасида Хосил булган нурланиш жадаллигини улчашга асослан­ган. Бу усул таркибида водород ва хлор булган т. ж. ларини, нефтли ва говакли-сувли катламлар хамда гори- зонтларни ажратиш имконини беради Некк - Некк - устунсимон геологик жисм булиб вул- цкан бугзини тулдиради.
Нектон - Нектон (сузувчи) - сувли шароитда фаол Харакат цилиш қобилиятга эга булган сув хайвонлари (кит, балиц, медуза ва б.).
Нео ... - Нео ... - янги ёки ёш маъносидаги цушимча.
Неоантропы - Неоантроплар - инсон эволюцияси энг юцори босқичи вакили. Уларга хозирги куриниш- даги одамлар (Homosapiens) киради. Улар палеолит даврида пайдо булган.
Неогей - Неогей - Ер ривожланишидаги Протогей деб аталувчи қадимги босцичдан кейинги иккиламчи йирик босқич. У палеозой, мезозой, кайназой эрала- рини уз ичига олади.
Неоген - Неоген - неоген системаси ва даврининг қисқартирилган номи.
Неогеновый период - Неоген даври, (N
) - кайно­зой эрасига мансуб булиб, палеоген системасидан кей­ин ва антропогендан олдин туради. 25 млн. йил му- цаддам бошланган ва 21,75 млн. йил давом этган. Н.с. миоцен ва плиоцен булимларига ажратилади. Неогеновая система - Неоген системаси - кайно­зой гурухининг пастдан иккинчи тизими, икки булимга ажралади: к;уйи неоген— (миоцен), юк;ори неоген — (плиоцен). Дастлабки кезларда учламчи системанинг юк;ори булими, деб ажратилган. 1960 й. дан эътибо- ран мустацил система сифатида тан олинган.
Неолит - Неолит - палеолит давридан ва бронза асри- дан кейин келувчи, инсон маданияти даври тарихининг ривожланиши вақти.
Неомагма - Неомагма - таркибида гранит компонен- тлари булган хар қандай т. ж. нинг селектив эриши ёки анатексиси натижасида хосил булган гранитли магма.
Неотектоника - Янги тектоника - геотектониканинг туртламчи давр давомида булиб утган тектоник харакат- лар натижасида пайдо булган структуралар. Неоэлювий - Неоэлювий (янги элювий) - бушоц чукинди т. ж. лари буйича структуравий элювий. Нептунит - Нептунит - KNa2Li ■ (Fe2+ Mn)2Ti [О | Si40(1L. 1қат. 5,5. Сол. of. 3,23. Пироксенлар гурухига мансуо, туц хизил, хора рангли м-л. Шишасимон ялти- райди. Нефелинли сиенитларда ва пегматитларда уч­райди. Йулдош м-ллари: бенитоит, натролит. Син.: кар- лосит.
Нерудные (неметаллические) полезные ископае­мые - Номаъдан (нометалл) фойдали қазилмалар -
таркибидан металл ажратиб олинмайдиган ф. х- лар- нинг кенг гурухи. Асосан т. ж. хосил хилувчи элемент­лар: Si, Al, Са, Mg, Na, К, О, С, Р, Cl, F ва б. м-ллардан


ташкил топади. Нометал хом ашё тузилишида силикат- лар, алюмосиликатлар, оксидлар, хлоридлар, фторидлар, сульфатлар асосий рол уйнайдилар. Улар тог кимёси, электротехника, сурилиш, пъезооптика, изоляция, абразив саноатларида куп ишлатилади.

Download 0.71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   86   87   88   89   90   91   92   93   ...   394




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling