Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika u n IV e r sit e t t n. S. Gaipova, M. Z. Ismatullayeva, A. S. Axmetova

3.10.Z iy choklar
Ziy choklar detal qirqim larini titilib ketishidan saqlash va yoqa, 
bort, c h o ‘ntak, yeng uchi, kiyim etagi kabi detallarning chetini 
tikishga m o ‘ljallangan b o ‘lib, u n ing bukm a chok, m ag'iz chok, 
ag‘darm a chok turlari bor.
3 1 -rasm
Bukma chok (31-rasm , a) ochiq va berk qirqim li bo'ladi. O chiq 
qirqimli bukm a chok ad ipning ichki chetlarini, yoqa o ‘mizini, 
yeng o ‘mizini, etak va yeng uchlarining m ag‘izlarini, shuningdek 
yengil kiyim dagi bezak d e ta lla r (v o lan la r, q o ‘ym a b u rm a la r, 
ryushlar) chetini ishlashda q o ‘llaniladi. D etaining qirqim i, teskarisiga 
0,5-0,7 sm bukiladi, bukilgan ziydan 0,1-0,3 sm masofada baxyaqator 
yuritiladi,yoki 0,2-0,4 kenglikda maxsus m ashinada tikiladi.
Q o'ym a burmalar, volanlar, ryushlar, yoqalar va boshqa detallarni 
maxsus mashinada bukib tikishda chokning eni 0,2-0,7 sm bo‘lishi kerak.
Berkqirqim li bukm a chok shoyi va ip gazlam alardan tikiladigan 
ko‘ylaklar, bluzkalar etagini, yenglar uchini bukib ishlash uchun

---

q o ‘llaniladi. D etaining qirqim i teskarisiga 0,7 -1,0 sm bukiladi va 
modelda ko‘rsatiIgandek kenglikda yana bukiladi va buklangan ziydan 
0,1-0,2 sm m asofada baxiyaqator yuritiladi.
M ag‘iz cho klam ing (31-rasm , b) ochiq qirqim li, berk qirqim li 
va jiyakli xillari bor.
O ch iq qirq im li m ag ‘iz ch o k yubka etag in i, shim p o ch asin i 
titilishdan asrash va qirqim larni bezash uch u n ishlatiladi.
Asosiy detaining o ‘ngiga gazlam aning ko‘ndalang yoki b o ‘ylam a 
ipi b o 'y icha 45° qiya y o ‘nalishda bichilgan, eni 2-2,5 sm li gazlama 
b o ‘lagi o ‘ngini ichkariga qilib q o ‘yiladi, asosiy detal bilan gazlam a 
boMagi qirqim lari bir-biriga tekislanadi va ch etid an 0 ,3 -0 ,4 sm 
ichkaridan baxyaqator yuritiladi. S o ‘ngra chok qirqim larini gazlam a 
bo'lagi bilan aylantirib o 'ra b ch o k eniga teng kant hosil qilinadi. 
K ant gazlam a bo'lagini ulash chokiga yoki un dan 0,1 sm ichkaridan 
m ashinada tikib puxtalanadi.
Berk qirqim li m ag‘iz chokda m ag‘iz asosiy detal o ‘ngiga o ‘ngini 
qaratib q o ‘yiladi, qirqim lari tekislanib, biriktiriladi, tikilgan b o ‘lak 
(m ag‘iz) chok qirqim larini aylantirib o ‘rab chok eniga teng kant 
hosil qilinadi, boMakning ochiq qirqim i ichkarisiga buklanib ulash 
ch o k i u stid an yoki u n d a n 0,1 sm ic h k arid an m a sh in ad a tikib 
puxtalanadi.
Berk qirqim li m ag‘iz chok ikki buklangan b o ‘lak bilan ishlanishi 
ham mumkin. Bunday chok yoqa va yeng o ‘mizlarini ishlashda ham da 
bezak chok sifatida ishlatiladi. Eni 3-3,5 sm li gazlama bo‘lagi teskarisini 
ichkariga qilib uzunasiga ikki buklab dazm ollanadi, asosiy detaining 
o ‘ngiga qo'yiladi, qirqim lari tekislanadi va qirqim lari ch etid an 0,5 
sm m asofada ulanadi. Tikilgan gazlam a bo ‘lagi chok qirqim larini 
yopadigan qilib qayirilsa, eni b o ‘lakning ulash chokiga teng kant 
hosil boMadi. Hosil b o ‘lgan kantni puxtalash uchun o ‘ngidan b o ‘lakni 
ulash chokiga tushirib, ikkinchi baxyaqator bilan tikiladi.
Engil kiyimlarni tikishda, m asalan, ju n gazlam adan tikiladigan 
kiyim larning chok qirqim larini ishlashda maxsus jiyak bilan m ag‘iz 
chok hosil qilish keng q o ‘llaniladi. Jiyak uzunasiga shunday qo‘yiladiki, 
uning pastki cheti ustki chetiga nisbatan 0,1-0,2 sm chiqib turadi va 
shu halatda dazm ollab yotqiziladi.

---

M ag‘iz q o ‘yilishi kerak b o ‘lgan detal qirqim i tayyorlangan jiyak 
ichiga kiritiladi va jiyakning ustki cheti b o ‘yicha 0,1 sm ichkaridan 
bahiyaqator yuritiladi, b u n d a jiyakning ikkinchi cheti baxyaqator 
tagida qolishi shart.
Ag‘darma chok (31 -rasm, v) kantli, ramkali, qistirma kantli boMadi. 
A g 'd a rm a ch o k b irik tirm a c h o k n in g b ir tu ri b o ‘Iib, c h o ‘n tak
qopqoqlarini, yoqalarni, b ortn i, izma kabi detallar chetini tikishda 
ishlatiladi.
Kantli ag‘darm a chokda detallardan biri ikkinchisidan 0,1 -0,3 sm 
qochiribroq bukilgan b o la d i. Buning u ch u n chok solingandan keyin 
uni yozib dazm ollanadi, detallar o ‘ngiga aylantiriladi, kant hosil 
qilib ziyi ko‘klanadi. H osil b o ‘lgan kantni saqlab qolish uchun 
detallar cheti baxyaqator, yolg‘on qaviq bilan tikiladi yoki chok 
qirqim lari ichki to m o n d an d etallam ing biriga yopishtirib tikiladi.
R am k ali a g ‘d a rm a c h o k p id ja k c h o ‘n ta k la ri, k o 'y la k n in g
tugm alanadigan joylari kabilam i tikishda qoMlanadi. Bu chokni tikish 
kantli ag‘darm a chokni tikishga o ‘xshaydi. Hosil b o ‘lgan ram kani 
saqlab qolish u ch u n ag‘d arm a ch o k ustidan baxyaqator yuritib 
qo'yiladi.
Qistirma kantli ag‘darm a chok yoqalarni, ko‘ylak bortlarini bezashda 
va m uayyan xizm atdagi kishilar kiyadigan fo rm alarn i tikishda 
ishlatiladi. Q istirm a kantli ag‘d arm a chok tikilayotganda qistirm a 
gazlam ani, y a ’ni eni 2 ,5 -3 ,0 sm gazlam a parchasini ikki bukib 
detallardan birining o ‘ngiga ulanadi. Keyin ikkinchi detaining o ‘ngi 
birinchi detaining o ‘ngiga qaratilib, chetlari tekislab q o ‘yiladi va 
q istirm a k an tn i u lan g an b ax y aq a to r u stid a n yangi b ax y aq ato r 
yurgiziladi.