Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti b. X. Xodjaev

SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 

---

3. “Savodsizlikni tugatish” kompaniyasi haqida nimalarni 
bilasiz? 
4. O’zbekistonda sobiq sho’rolar davrida mavjud bo’lgan qanday 
bosqichlardan iborat maktablar haqida bilasiz? 
5. O’zbekistonda birinchi universitet qachon tashkil etilgan? 
6. Quyida keltirilgan chizma bilan tanishing. Chizmaning chap 
tomondagi ustuniga sobiq sho’rolar davri ta’lim tizimining ijobiy 
tomonlarini, o’ng tomonida esa mazkur davr ta’lim tizimining salbiy 
tomonlarini yozing. 
Sobiq sho’rolar davri ta’lim 
tizimidagi ijobiy o’zgarishlar 
Sobiq sho’rolar davri ta’lim 
tizimining salbiy tomonlari 

---

IX BOB. MUSTAQIL O’ZBEKISTON TA’LIM TIZIMI. 
MUSTAQILLIK YILLARIDA PEDAGOGIK FIKRLAR 
RIVOJI 
 
Mustaqil O’zbekistonda ta’lim sohasida amalga oshirilgan 
islohotlar. Bugungi kunda, umumiy e’tirofga ko’ra, XXI asr 
globallashuv va chegaralarning barham topish davri, axborot-
kommunikasiya texnologiyalari va internet asri, jahon maydonida va 
dunyo bozorida tobora kuchayib borayotgan raqobat asriga aylanib 
borayotganini isbotlab berishga hojat yo’q, albatta. 
Bunday sharoitda inson kapitaliga yo’naltirilayotgan investitsiya 
va qo’yilmalarning o’sishini, hozirgi zamonda demokratik 
taraqqiyot, modernizatsiya va yangilanish borasida belgilangan 
maqsadlarga erishishda eng muhim qadriyat va hal qiluvchi kuch 
bo’lgan bilimli va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash 
vazifasini doimo o’zining asosiy ustuvor yo’nalishlari qatoriga 
qo’yadigan davlatgina o’zini namoyon eta olishi mumkin. 
Avvalo shuni ta’kidlash zarurki, bundan 15 yil oldin qabul 
qilingan, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi deb nom olgan Ta’lim 
sohasini isloh qilish dasturi mamlakatimizda yangi jamiyat 
qurishning bosqichma-bosqich va tadrijiy rivojlanish prinsipiga 
asoslangan iqtisodiy va siyosiy islohotlarning biz tanlagan «o’zbek 
modeli» - o’z taraqqiyot yo’limizning ajralmas tarkibiy qismidir. 
Ushbu dastur jiddiy izlanish va tadqiqotlarning, jahondagi 
taraqqiy topgan ilg’or mamlakatlar tajribasini umumlashtirishning 
natijasi sifatida o’tmishda majburan singdirilgan kommunistik 
mafkuraning qolip va andozalaridan butunlay voz kechish, 
odamlarning, birinchi navbatda, unib-o’sib kelayotgan avlodning 
ongida demokratik qadriyatlarni mustahkamlashga qaratilgan bo’lib, 
qisqacha aytganda, bu dastur o’z fikriga, o’zining qarashlari va 
qat’iy grajdanlik pozisiyasiga ega bo’lgan, har tomonlama yetuk va 
mustaqil fikrlaydigan shaxsni shakllantirishni maqsad qilib qo’ygan. 
Uzoq yillar davomida vujudga kelgan eski ta’lim tizimini tubdan 
qayta qurmasdan va isloh etmasdan turib bu maqsadga erishish aslo 
mumkin emas edi. 

---

Agarki O’zbekistonda aholining qariyb 35 foizini 16 yoshgacha 
bo’lgan bolalar, 60 foizdan ziyodini esa 30 yoshgacha bo’lgan 
yoshlar tashkil etishini hisobga oladigan bo’lsak, bu islohotlarning 
roli va ahamiyati o’z-o’zidan tushunarli va ravshan bo’ladi. 
Mustaqillik yillarida ta’lim jarayonini yangicha talablar asosida 
tashkilqilish, takomillashtirish bo’yicha olib borilgan jiddiy 
izlanishlar 
natijasida 
avvallari 
faqat 
aholining 
umumiy 
savodxonligini ta’minlash bilan cheklangan ta’lim mazmuni tubdan 
yangilandi. 
MDH davlatlari ichida birinchi bo’lib Davlat ta’lim standartlari 
ishlab chiqildi va joriy etildi. Amaliyot jarayonida ta’lim turlariaro 
uzviylikni, uzluksizlikni ta’minlash maqsadida o’quv fanlari 
bo’yicha DTS hamda o’quv dasturlari takomillashtirilmoqda, 
muvofiq-lashtirilmoqda. 
Ta’lim muassasalarida 9875ta fizika, 9487ta kimyo laboratoriya 
xonalari, 9390ta biologiya xonalari tashkil etilib, zamonaviy o’quv-
laboratoriya jihozlari bilan to’ldirildi. Shuningdek, barcha ta’lim 
muassasalaridagi «Ma’naviyat va ma’rifat», kasbga yo’naltirish, 
chizmachilik, tasviriy san’at va rassomlik, chet tili xonalari hamda 
faollar zali, tibbiyot xonasi, ma’muriy-metodik xona va barcha turar 
joylar zamonaviy mebel va maxsus jihozlar bilan bekamu ko’st 
ta’minlandi. 
O’tgan yillar mobaynida ta’lim tizimini tubdan yangilash va 
isloh etish bo’yicha miqyosi va ko’lamiga ko’ra ulkan ishlar amalga 
oshirildi. Qariyb 9,5 ming yoki mamlakatimizda faoliyat 
ko’rsatayotgan maktablarning deyarli barchasi yangitdan qurildi, 
kapital rekonstruksiya qilindi va zamonaviy o’quv-laboratoriya 
asbob-uskunalari bilan ta’minlandi. O’quv jarayonini sifat va 
metodik jihatdan butunlay yangilash bo’yicha ulkan chora-tadbirlar 
amalga oshirildi. 
O’zbekistonda maktab ta’limi 7 ta tilda: o’zbek, qoraqalpoq, rus, 
qozoq, qirg’iz, turkman va tojik tillarida olib borilmoqda. 
Mamlakatimizda 1500 dan ortiq yangi kasb-hunar kolleji va 
akademik litsey barpo etildi. Siz, konferensiya qatnashchilarining 
ko’pchiligi ushbu bilim maskanlari bilan tanishar ekansiz, ular o’z 
me’moriy qiyofasi va texnik ta’minotiga ko’ra eng yaxshi oliy ta’lim 

---

muassasalaridan aslo qolishmasligiga ishonch hosil qilishingiz 
mumkin. Kasb-hunar kollejlaridagi zamonaviy o’quv-laboratoriya, 
kompyuter va ishlab chiqarish asbob-uskunalari o’quvchilar uchun 
umumiy fanlar bo’yicha nafaqat to’liq bilimlar hajmini egallash, 
ayni vaqtda ushbu o’quv yurtlaridagi zamonaviy texnika va 
texnologiyalarni o’zlashtirish imkonini ham beradi. 
Ta’lim jarayonini isloh etish va mehnat bozorida talab 
qilinadigan yuqori malakali kadrlar tayyorlashda oliy ta’lim 
muassasalari muhim o’rin egallamoqda. O’tgan davr mobaynida 
ularning soni ikki barobar ortdi va bugungi kunda mamlakatimizdagi 
59 ta universitet va oliy o’quv yurtida 230 mingdan ziyod talaba 
ta’lim olmoqda. 
O’zbekistonda Vestminster universiteti, Singapur menejmentni 
rivojlantirish instituti, Turin politexnika universiteti, Rossiya neft va 
gaz universiteti, Moskva davlat universiteti, Rossiya iqtisodiyot 
universiteti kabi yuksak xalqaro obro’-e’tibor va chuqur tarixiy 
ildizlarga ega bo’lgan Yevropa va Osiyoning yetakchi oliy ta’lim 
muassasalarining filiallari tashkil etildi va muvaffaqiyatli faoliyat 
ko’rsatmoqda. Ushbu oliy ta’lim muassasalarida mashinasozlik, 
neft-gaz ishi, axborot texnologiyalari, iqtisodiyot va biznes 
boshqaruvi, moliyaviy menejment, tijorat huquqi kabi mehnat 
bozorida talab yuqori bo’lgan mutaxassisliklar bo’yicha bakalavr va 
magistrlar tayyorlanmoqda va biz uchun g’oyat muhim jihati 
shundaki, ularning bitiruvchilari butun dunyoda tan olinadigan 
diplomlarga ega bo’lmoqda. 
Ta’lim tizimini tubdan isloh etish odamlarimizning ongu 
tafakkuri va dunyoqarashini o’zgartirish, ularning siyosiy va 
grajdanlik faolligini, o’z kelajagiga bo’lgan ishonchini oshirishning 
eng muhim omili va mustahkam asosiga aylandi, desak, hech 
qanday mubolag’a bo’lmaydi. Eng muhimi shundaki, bizning yangi 
avlodimiz, bilimli, o’tmishning har qanday illatlaridan ozod bo’lgan 
yoshlarimiz bugungi kunda mamlakatimizni demokratlashtirish va 
liberallashtirish, uni yangilash va ishonchli tarzda ravnaq 
toptirishning hal qiluvchi harakatlantiruvchi kuchiga aylanib 
bormoqda. 

---

Shu borada o’tgan davr mobaynida kasb-hunar kollejlari va 
akademik litseylarni 2 million 300 mingdan ziyod o’g’il-qizlarimiz 
bitirib chiqqani, joriy yilda esa 500 mingdan ortiq o’quvchi o’rta 
toifadagi mutaxassis diplomini olib, o’qishni tamomlashini aytib 
o’tish kifoya. Bu yoshlar nafaqat iqtisodiyotni modernizatsiya va 
diversifikasiya qilishning, ayni vaqtda mamlakatimiz kadrlar 
tarkibini sifat jihatidan yangilashning qudratli omili hisoblanadi.