Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti masofaviy ta

Aqliy  tarbiya.  Inson  hamisha  odamlar  qurshovida  yashaydi,  ijtimoiy  muhit 
sharoitida  uning  aqliy  rivojlanishi,  fikrlash  qobiliyati  amalga  osha  boradi.  Bunda 
insonning normal jismoniy rivojlanishi uchun sharoitlar bo’lishi kerak. 
Insonning aqliy rivojlanishi sotsial muloqot va tarbiya ta’sirida intensiv rivojlanib 
boradi. Agar tarbiyachi o’z vaqti va o’rnida rejali ravishda uning bilish faoliyatiga ta’sir 
ko’rsata  borsagina  aqliy  rivojlanish  muvaffaqiyatli  ko’chadi.  Demak,  aqliy  tarbiya 
deganda  tarbiyachining  o’quvchilar  aqliy  kuchini  va  tafakkurini  rivojlan-tirish,  unda 
aqliy  mehnat  madaniyatini  tarkib  toptirishga  qaratilgan  maqsad  yo’lidagi  faoliyati 
tushuniladi. 
Aqliy  tarbiya  ijtimoiy  tarbiya  tizimining  bir qismi bo’lib, uning  mazmuni  barcha 
fanlar  bo’yicha  bilimlar  sistemasini  bilib  olishni  va  shu  asosda  yoshlarda  ilmiy 
dunyoqarashni tarkib toptirish, tafakkur va nutq qobiliyatini o’stirishdan iboratdir. 
Aqliy tarbiya barcha fanlardan umumiy ma’lumot berish orqali amalga oshiriladi. 
Bu jarayonda o’quvchilarga maktab dasturlari asosida bilim berilib, ularga xotira, diqqat, 
fikrlash, tasavvur qilish kabi xislatlar taraqqiy ettiriladi. 
Abu Nasr Forobiy inson aql-zakovati xususida fikr yuritib, bunday deydi: 

---

12 
 
„  Barcha  masalani:  muhokama  va  mulohazani  tezda  tushuna  oladigan,  uning 
ma’nosini  anglaydigan,  so’zlovchining  maqsadi,  aytilgan  fikrining  chinligini  tezda 
payqay oladigan bo’lsin. 
1.  Xotirasi  juda  baquvvat  bo’lsin,  ko’rgan-eshitgan,  sezgan  narsalarining 
birontasini ham esidan chiqarmay, yodda saqlab qoladigan bo’lsin. 
1. Zehni shu daraja tez va  o’tkir bo’lsinki, biror narsaning alomatini  sezishi bilan 
bu alomat nimani bildirishini tezda bilib olsin. 
2. So’zlari  aniq  bo’lsin,  fikrini  va  aytmoqchi  bo’lgan  mulohaza-larini  ravon  va 
ravshan bayon eta olsin. 
3. Bilim va o’qishga muhabbati bo’lsin, o’rganmoqchi bo’lgan bilimini charchashni 
sezmasdan osonlik bilan o’zlashtira olsin“
1
. 
Aqliy  tarbiya  shaxsni  har  tomonlama  kamol  topishining  asosini  tashkil  etadi.  U 
mehnat unumdorligini oshiradi va mehnatga ijodiy munosabatni tarkib toptiradi.