Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti maxmutazimova yulduz raxmatovna

Pedagogik jarayonni loyihalashtirish mohiyati va tamoyillari.
STEAM ta’lim texnologiyasi va loyihalashtirish jarayonini 
o’rganishda eng avvalo loyiha va loyihalash tushunchalarini mohiyatini 
o ’rganish maqsadga muvofiqdir.
Loyiha - aniq reja, maqsad asosida uning natijalanishini 
kafolatlagan holda pedagogik faoliyat mazmunini ishlab chiqishga 
qaratilgan harakat mahsuli. Loyiha dastur, model, texnologik xarita va 
boshqa ko’rinishda namoyon bo’ladi. Loyihaning asosini ilmiy yoki 
ijodiy xarakterga ega g ’oya tashkil etadi.
Loyihalash - boshlang’ich m a’lumotlarga asoslanib, kutiladigan 
natijani tahmin qilish, bashoratlash, rejalashtirish orqali faoliyat yoki 
jarayon mazmunini ishlab chiqishga qaratilgan amaliy harakat. 
Loyihalash “g ’oya - maqsad - kutiladigan natija - tahmin qilish -
bashoratlash - rejalashtirish” tizimiga asoslanadi. Loyihalash turli 
vositalar, ya"ni moddiy buyum, qurollar, masalan: kompyuter 
texnologiyasi, vatmon yoki oddiy ish qog’ozi, chizg’ich, qalam, marker, 
nusxa ko’chirish apparati (printer) va b. yordamida amalga oshiriladi. 
L oyihalash- mo‘ljallangan ob’yektlar (apparat va asboblar, bino va 
inshootlar, yo‘l va ko‘priklar, mashina va jihozlar, samolyot va kosmik 
kemalar, radiopriyomnik va televizorlar, telefon va kompyuterlar, kiyim- 
bosh va poyabzallar, mebellar hamda boshqa turli-tuman mahsu- 
lotlaming yangi xillari va namunalari)ni qurish va yaratish uchun 
ulaming loyihalarini tuzish va chizish jarayoni. Fan va texnikaning 
barcha sohalarida qoilaniladi. U iqtisodiy va texnikaviy hisob-kitob, 
smeta tuzish, chizmachilik va chizmalami ko‘paytirish amallarini o ‘z 
ichiga oladi, chizmalar asosida ko‘pincha ob’yekt (bino, mashina va 
boshqalar)ning maketi tayyorlanadi.
Loyiha - bu fikr, g'oya, niyat yoki biror narsa qilishning maqsadi. 
Umumiy ma'noda, loyiha 
biror narsa qilish uchun ishlab chiqilgan aniq 
reyo.Loyihalar, aniq narsa bo'lishi mumkin, masalan, biron bir narsani 
bajarish uchun ko'rsatmalari mavjud hujjatlar majmuidir. Loyiha so’zi 
bir necha ma'nolarni anglatadi. Lotin tilidan keladi 
proektus,
so’zidan 
kelib chiqqan, 
proicere
tomonidan tashkil etilgan 
pro
"oldinga" va 
degan ma'noni anglatadi 
iacere
bu "otish" ni anglatadi. Masalan, 
muhandislik va arxitekturada loyihalar - bu ish qanday bo'lishi va uning 
narxi qancha bo'lishi kerakligi haqida ma'lumot berish uchun tuzilgan 
ma'lumotlar, rejalar va aniq hisob-kitoblar to'plamidir.
28

---

Bu 
inson 
hayoti 
va 
faoliyatining 
muayyan 
sohalarini 
modernizatsiyalashga qaratilgan tizimli integratsiyalashgan jarayon. 
Hozirgi vaqtda texnik loyihalar eng ko'p talabga ega, chunki ular 
sayyoramiz 
aholisining 
hayot 
sifatini 
yaxshilashga 
yordam 
beradi.Loyihalami amalga oshirish uchun maxsus loyihalar zarurligini 
va vazifani hal qilish usullari turli parametrlarga bog'liq bo'lishi 
mumkinligini hisobga olib, quyidagi tarkibiy qismlar ajratiladi:
- asosiy reja (maqsad va vazifalami belgilash);
• hal qilish vositalari;
• natijalar.
Loyihaning ushbu kontseptsiyasi uning tuzilishining murakkabligi 
va ko'p qirrali ekanligidan dalolat beradi. U har bir inson hayotida va 
butun davlatda jiddiy o'zgarishlami amalga oshirishga qodir. Uni amalga 
oshirish natijalari ma'lum bir mintaqa uchun zarur bo'lgan mavhum yoki 
o'ziga xos bo'lishi mumkin.
Hozirgi kunda loyiha faoliyati nafaqat yirik firmalar va sanoat 
kompaniyalarida, balki tibbiyot va o'quv muassasalarida ham ish 
shakliga aylandi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari va maktablarda har 
bir bolaning ijodiy qobiliyatini aniqlash va rivojlantirish, ya'ni yangi 
ta'lim standartlari talablariga to'liq javob beradigan qiziqarli loyihalami 
taklif qilmoqdalar.
Har qanday loyihaning o'ziga xosligi uni oldindan rejalashtirishda 
ma'lum muammolar va g’oyalami keltirib chiqaradi. Ko'pincha 
muallifga (ijodiy guruhga) rejalashtirilgan natijalami qanday amalga 
oshirishlarini darhol tahmin qilish qiyin. Shu sababli faoliyat natijalari 
nafaqat xizmatlar yoki mahsulotlar, balki ishlab chiqamvchilar keyingi 
faoliyatda qo'llashlari mumkin bo'lgan ma'lum tajriba bo'lishi mumkin. 
Har qanday tashkilot 2-3 kishidan bir necha minggacha tadqiqotchilami 
jalb qilgan holda ushbu ish shaklidan foydalanishi mumkin.
Loyihalar nafaqat sanoat tashkilotlarida, balki ta'lim va tibbiyot 
muassasalarida ham ko'payib bormoqda. Masalan, bolalarni maktabdan 
tashqari mashg'ulotlarga jalb qilish maktablar ishining qiziqarli va o'z 
vaqtida amalga oshiriladigan qismiga aylandi. Ta'limni loyihalash 
nazariyasi va amaliyotida turli xil loyihalar (turlari) ajralib turadi.
29

---

1. Qatnashayotgan talabalar soniga qarab ular individual, juftlash- 
gan, guruhli bo'lishi mumkin.