Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti toshkent – 2023 Tabiiy fanlar fakulteti Biologiya yo’nalishining 201guruh talabasi Abdug’aniyev Malikaning mustaqil ishi

Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti



TOSHKENT – 2023
Tabiiy fanlar fakulteti
Biologiya yo’nalishining 201guruh talabasi Abdug’aniyev Malikaning
MUSTAQIL ISHI

O’simliklarni floristik vohalari. A. L. Taxtadjyan (1978) tomonidan berilgan yer sharining floristik oblastlari klassifikatsiyasiga binoan o’simliklar dunyosi bri fancha floristik oblastga mansubdir. Bular-Eron-Turon, Tsirkum-boreal, Sharqiy Osiyo, O’rta Er dengizi floristik oblasti, Atlantik - Shimoliy Amerika, Hindi-Xitoy, Hindiston, Sudan - Zambiya, Madagaskar, Arab floristik vohalari va boshqalar. Eron-Turon floristik oblasti. Bu floristik oblastga birinchi bo’lib, E.Boissier(1867) o’z ishlarida o’ta aniq chegaralanishlarni ko’rsatib berdi. Uning ko’rsatishicha, bu oblast Markaziy va Sharqiy Osiyo, Suriyaning ko’p qismi, Janubiy va Sharqiy Falastin, Iordaniya, Armanistonning tog’liklari, Janubiy va G’arbiy Kavkaz, Volganing boshlanish qismi, Kaspiy dengizi qirg’oqlari bo’ylab Eron hududlari, Eron tog’liklarida tropik bo’lmagan rayonlardan tortib, g’arbiy Himolay tog’larining 83° gacha bo’lgan rayonlar, sharqqa tomon Gobi qumliklarigacha chegaralangan2 . O’zbekiston ham mazkur floristik vohaga mansubdir. Bu floristik oblast joylanishi jihatidan Er sharining etarli nam, qurg’oqchil va yarim qurg’oqchil hududlariga mansubdir. Shimoliy hududlarida yoz va qish oylarining almashinuvi davomida havo harorati Q25°…Q30° dan -15°…-25° ga ni tashkil etsa, namgarchilikning o’rtacha yillik miqdori 400-450 mm ga va havoning nisbiy namligi o’rtacha 70-75% ga etadi. Janubiy tomonga sari, havo haroratidagi bu mutanosiblikda o’zgarish kuzatiladi, ya’ni Markaziy Osiyo davlatlari hududlarida havo haroratining tizimi o’rtacha Q15°Q18°S ni, qish oylarida-10°-15°S dan yoz oylarida Q40°Q45°S gacha etadi. G.Valter (1975) va E.P.Borisenkov, V.M.Pasetskiy (1988) ning ishlarida ko’rsatilishicha (Toshkent meteorologlarining kuzatishlariga asoslangan holda) bu o’lkalarda namgarchilikning miqdori o’rtacha 170 mm dan 380 mm gacha etadi, namgarchilikning cho’zilishi o’rtacha 60-90 kunni va havoning nisbiy namligi o’rtacha 50-60% ni tashkil etadi. Floristik oblastning janubida markaziy hududlardan farqli o’laroq tez o’zgaruvchan kontinetal iqlimning kuzatilishi ancha kam bo’lib, bu hududlarga mo’’tadil tropik bo’lmagan iqlim xosdir. Eron tog’liklarining shimoliy qismidan boshlab, janubga tomon qishning mu’tadilligi va kengliklarda esa subtropik iqlimga xos o’simliklar dunyosi bilan xarakterlanadi. Bu hududlarda va subtropik bo’lgan Suriya kengliklarida havoning harorati hatto yanvar oylarida ham o’rtacha 0°S dan 5-10°S gacha bo’lishi kuzatiladi. Namgarchilik qish va bahor oylarida eng ko’p bo’lib (maksimum - yanvarda) o’rtacha yillik miqdori 300-450 mm gacha etadi hamda havoning nisbiy namligi o’rtacha 55-65% ni tashkil etadi. Janubiy hududlarning qolgan qismlarida es (Suriya, Falastin, Iordaniya meterologlarining kuzatishlariga asoslanib) 18°S dan 20°S gacha, qish oylarida 10°S dan 15°S gacha va yoz oylarida 42°S dan 46°S gachani tashkil etadi. Namgarchilik miqdori 300-350 mm ni va havoning nisbiy namligi 40-45% ni, ba’zi bir rayonlarda namgarchilikning miqdori 250 mm dan ham kam bo’ladi.Floristik oblastning sharqida, ya’ni Kavkaz hududlarida iqlim mo’’tadilligi (subtropik) doimiy holda bo’lib, yillik namgarchilik miqdori 500 mm dan 1000 mmgacha tashkil etishini G. Valter (1975) o’zining Er sharining namgarchilik xaritasida qayd etadi. Sharqiy Kavkazda esa iqlim anchagina quruq bo’lib, asosan yilning iyulva avgust oylarida yuz beradi. Yog’ingarchilikning eng ko’p miqdori oktyabr-noyabr oylarida bo’lib, 227-369 mm gacha etadi. Floristik oblastning sharqiy hududlari, ya’ni Mo’g’uliston-Gobi sahrolarida iqlim nisbatan farq qilib, yog’ingarchilik miqdori 100-150 mmdan oshmaydi yoki ba’zan 400 mm gacha etadi xolos, g’arbiy qismda esa umuman yog’ingarchilik kuzatilmaydi. Gobi sahrolarida havo haroratining yillik o’rtacha kattaligi janubda 0°S dan bir oz yuqori bo’lib, qolgan qismlarida undan ham pastligi kuzatiladi. Qish oylari juda sovuq bo’lib kuchli shamol ta’siri tuproqning qurib qolishiga olib keladi, natijada tuproqning sho’rlanishi va qotib gipsga (litotogiya) aylanishi sodir bo’ladi. Eron-Turon floristik oblastning tuproq sharoitini tahlillamoqchi bo’lsak, avvalshuni qayd etib o’tish zarurki, bu oblastdagi tuproq hosil bo’lish jarayoni o’ziga xosdir. 1957 y. e’lon qilingan I.Gansenning tuproq xillari va ular joylashgan yonlar xaritasiga binoan, Er shari sovuq va issiq qismlarga bo’linib, sovuq yarim qismida: - unchalik sovuq bo’lmagan tekis pastlanishlaridagi galofitlartarqalgan rayonlar kiradi;- ermonli cho’llar o’simliklar dunyosiga, kulrang va oq kulrang tuproqli yarim cho’llar yoki kam o’tli cho’llar o’simliklar dunyosiga, qo’ng’ir tussimon tuproqli cho’llar munsubdir. Janubda, Er sharining issiq yarim qismiga mansub bo’lgan tuproq xillari joylashgan bo’lib, unchalik issiq bo’lmagan va subtropik iqlimga yaqin bo’lgan rayonlar kiradi. Bu rayonlarga, voha va o’rmon tuproqlari, kam holda qug’oqchilikka chiday oluvchi o’simliklar o’sadigan (kserofit) cho’l qum tuproqlari xosdir. Shuningdek, M.A.Glazovskayaning (1972) qayd etishicha Er sharining yog’ingarchilik doimo almashinib turuvchi subtropik va tropik rayonlari uchun xos, juda og’ir granulometrik tuzilishga ega bo’lgan, kulrang,to’q kulrang yoki jigarrang
tusli, gumus (unumdorlik) miqdori past va ishqorli yopishqoq tuproqlar floristic oblastning janubiy (Iordaniya, Suriya) rayonlari ham joylashgandir. Bu xil tuproqlar yilning qurg’oqchilik davrlarida, eniga 2-3 sm, chuqurligi esa 100 sm gacha yoriqlar hosil qilishi va o’simliklar dunyosining kam ekanligi bilan ajraladi. Eron-Turon floristik oblastining g’arbiy qismida esa, asosan jigarrang, qizg’ish jigar rang va kul jigarrang tusli kaltsiy-gumusli gil tuproqlar tarqalgan bo’lib, ulardan kul-jigar rang tusli tuproq asosan iqlimi quruqroq yoki yog’ingarchilik miqdori 350-500 mm dan oshmaydigan rayonlarda joylashgandir. Sharqda, tuproq xarakteri jihatidan umuman farq qilib, M. Bolduina, N.Kelloga, J. Tropa (1938) klassifikatsiyasiga asoslangan holda aytish mumukinki, bu rayonlarda IV kategoriyali pedokali, V kategoriyali galomorf va VI kategoriyali sho’rxok, sho’r, sho’rlangan qum sahro tuproqlari xiliga kiritilgan. Bu fikrimizni (Ivanova, Rozov, 1956y tuproq xillari klassifikatsiyasi) to’ldiradigan bo’lsak bu rayonlarning tuprog’i biogalogen tuproqlar bo’lib, subboreal guruhiga, cho’l yoki sahro sinfiga, atmosfera yoki er osti suvlar nami bilan ta’minlanadigan yoki sahro sho’rxoklari, sho’r, sho’rlangan qum tuproqlar xiliga mansubdir. G’arbiy hududlarda cho’llar mayda toshli tuproqdan iborat bo’lib, ancha quruq va er osti suvlari tupro yuzasidan juda chuqurda joylashgan. Bu joylarning o’simliklar dunyosiga misol qilib Haloxylon ammodendron L.(mayda, bo’yi 1,5-2,5 m) ni olishimiz mumkin. Qumliklarning g’arbga tomon tugallanishi bilan toshli tog’lar (dengiz sathidan 1600-3000 m) boshlanib Jung’oriya va Qozog’iston hududlariga kirib boradi. Markaziy va Sharqiy Osiyo, Suriyaning ko’p qismi, Janubiy va Sharqiy Falastin, Iordaniya, Armanistonning tog’liklari, Janubiy va G’arbiy Kavkaz, Volganing boshlanish qismi, Kaspiy dengizi qirg’oqlari bo’ylab Eron hududlari, Eron tog’liklarida tropik bo’lmagan rayonlardan tortib, g’arbiy Himolay tog’larining 83° gacha bo’lgan rayonlar, sharqqa tomon Gobi qumliklarigacha chegaralangan. Bu floristik oblast joylanishi jihatidan Er sharining etarli nam, qurg’oqchil va yarim qurg’oqchil hududlariga mansubdir. Shimoliy hududlarida yoz va qish oylarining almashinuvi davomida havo harorati Q25°…Q30° dan -15°…-25° ga ni tashkil etsa, namgarchilikning o’rtacha yillik miqdori 400-450 mm ga va havoning nisbiy namligi o’rtacha 70-75% ga etadi. Janubiy tomonga sari, havo haroratidagi bu mutanosiblikda o’zgarish kuzatiladi, ya’ni Markaziy Osiyo davlatlari hududlarida havo haroratining tizimi o’rtacha Q15°…Q18°S ni, qish oylarida-10°…-15°S dan yoz oylarida Q40°…Q45°S gacha etadi.
Eron-Turk florasining xilmaxilligi

Kabo-Verde yoki Kabo-Verde - Atlantika okeanining markaziy qismidagi arxipelag va orol mamlakati, umumiy maydoni taxminan 4033 kvadrat kilometr bo'lgan o'nta vulqon orollaridan iborat. kontinental Afrikadan. Kabo-Verde orollari Azor orollari, Kanar orollari, Madeyra va Yirtqich orollar bilan bir qatorda Makaronez ekoregionining bir qismini tashkil qiladi. Kabo-Verdening izolyatsiyasi orollarda bir qator endemik turlarga, xususan qushlar va sudralib yuruvchilarga ega bo'lishiga olib keldi, ularning aksariyati inson rivojlanishi xavfi ostida. Endemik qushlar qatoriga Aleksandrning chaqqon, Bourn qushqo'ri, Raso laqosi, Kabo-Verde o'ti va Yago chumchuqi kiradi. Orollar shuningdek, Kabo-Verde qirg'og'idagi dengiz qushlari uchun muhim ko'payish hududidir. Sudralib yuruvchilarga Kabo-Verde gigant gekkonlari kiradi, Tabiiy muhit - o'simlik va hayvonot dunyosi O'simlik va hayvonot dunyosi qo'riqlanadigan hududning mutlaq qahramonlari bo'lib, ularning g'ayrioddiy boyligi va biologik xilma-xilligi bu noyob zaminning manzarali qiymatini oshiradi. Mintaqada qayd etilgan umurtqali hayvonlar turlari Sardiniyada mavjud bo'lganlarning taxminan 50% ni tashkil qiladi. Amfibiyalar, sudraluvchilar va qushlar orasida mintaqaviy qonunlar va xalqaro konventsiyalar bilan himoyalangan ko'plab turlar mavjud. Orolni o‘z nasllarini uya qo‘yish va boqish uchun ideal yashash joyi sifatida tanlagan Shag va O‘rta er dengizi qirg‘oqlari, shuningdek, orol atrofidagi baliqlarga boy suvlarda ko‘payib borayotgan sho‘r va kichik qushlar, ya’ni chaqqon baliqchi qushlar haqida xabar berilgan. orolda yashash. Orolda keng tarqalgan sariq oyoqli gulchambarlardan tashqari, O'rta er dengiziga xos bo'lgan kamdan-kam uchraydigan Korsika guli , ba'zi bir juft qirg'iylar, egretlar va turli xil guruch turlari mavjud. Tavolara oroli ham Oltin burgutlar juftligiga mezbonlik qiladigan yagona kichik oroldir . Agar siz o'zingizni zahiradagi suvga cho'mdirsangiz, bu suv osti dunyosida to'plangan turlarning xilma-xilligiga qoyil qolishingiz mumkin. Yirik dengiz sutemizuvchilari, masalan, sperma kitlari, qirg'oq delfinlari va zararsiz suzuvchi akulalar kichikroq baliqlar bilan birga yashaydilar, shu jumladan orfozlar, barrakudalar, oq dengiz baliqlari, moray baliqlari va shoxchalar , shu bilan birga ranglarning maftunkor va sirli kaleydoskopini yaratadilar. Qo'riqlanadigan hudud, shuningdek, ko'plab yashash joylari tufayli botanika jihatidan juda boy. Materikda o'sadigan yam-yashil O'rta er dengizi butasi o'zining archa, arbutus, qarag'ay daraxtlari va holm-emanlari bilan qizil va sariq Pamurik va gorgoniya, dengiz o'tlari va Kaulerpa dengiz o'tlarini o'z ichiga olgan rang-barang suv osti o'simliklaridan farq qiladi. Ushbu hayvon va o'simlik turlari o'zining ulkan biologik xilma-xilligi bilan misli ko'rilmagan ekologik merosni tashkil etadi, qo'riqxona himoya qilish va himoya qilishga majburdir.

Kapo Mannu D1 Mahalliy faunasidan (Sardiniya) amfibiyalarning qazilma qoldiqlari: AI, Salamandrina sp.; A, B, o'ng oksipito-otik birlik (DSTC 6000), dorsal va ventral ko'rinishlar; Idoralar, o'rta magistral vertebra (DSTC 6001), dorsal, ventral va chap lateral ko'rinishlar; F, magistral vertebra (DSTC 6002), oldingi ko'rinish; GI, oldingi magistral vertebra (DSTC 6003), dorsal, ventral va chap lateral ko'rinishlar; J, K, qarang. Ichthyosaura sp., magistral vertebra (DSTC 6004), dorsal va ventral ko'rinishlar. O'lchov chiziqlari: 2 mm. Stormfugeln" nomi ostida baliq ovlash kemasi sifatida qurilgan. 1924 yilda u birinchilardan bo'lib G'arbiy Grenlandiyaga treska va halibut ovlash uchun borgan.

Kema 1928 yilda muhrlarni ovlash uchun aylantirilgan va hozirda "Kap Flora 1" deb nomlanadi.

1929 yilda "Kap Flora1" va "Sælbarden" Nordaust-Grenlandiyadagi Loch Fyne da jonli ravishda muskilarni tutmoqda. Bu yerda tutgan hayvonlar Svalbardga qo‘yib yuborilgan. Mushkni jonli suratga olish haqida ko'proq ma'lumot: https://www.ishavsmuseet.no/blogger/moskus-fra-gronland/

1930 yilda Kvitsjøenda baliq ovlash paytida ular 6 aprelda muzga yopishib qolishdi, biroq bir muncha vaqt o'tgach, muz yana ochilib, ular o'sha yo'lda davom etishdi. Ammo ertalab soat 05.30 da ular ikkita muz qatlami orasidan qattiq harakatlanishadi. Ko'proq egilishga urinishda ular g'ayritabiiy zarbani eshitishadi. Ma'lum bo'lishicha, muz qatlamining qismlari g'oyib bo'lgan va ular port tomoni 20 fut uzunlikdagi armatura va orqa tomondan tanaffusga uchraganini ham ko'rishadi. Sintine nasoslari zudlik bilan ishga tushiriladi, lekin ular tez orada suv juda tez ko'tarilganligi sababli kemani tark etish kerakligini tushunadilar. "Enos" yaqin joyda va yordamga chaqiriladi. Ekipaj ba'zi jihozlar va ba'zi jihozlarni qutqarishga muvaffaq bo'ldi, ammo soat 08:00 da ular tozalashni tugatishlari kerak, chunki suv mashinaga yaqinlashdi. "Muhr bard" ham yordamga keladi. Taxminan bir soatdan so'ng ular kemani tark etishlari kerak, endi u tez orada suvga to'la. lekin muz bir-biriga bosiladi, shuning uchun u bir muncha vaqt osilib turadi. Kunning ikkinchi yarmida shxuner bortida 1600 ta muhr bilan cho'kdi. O'shanda "Enos" 800 ga yaqin muhrlarni qutqargan edi, shuning uchun jami 2400 tani tashkil etdi.

Kap flora-faunasi va tarixi