Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti ‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Sport yo‘nalishidagi gimnastika. Sport gimnastikasining vazifasi umumiy jismoniy tayyorgarlikni oshirish va saqlashdan iboratdir.
Badiiy gimnastika – harakatlarni takomillashtirishni ko‘zda tutadi va u sport xarakteriga egadir. Badiiy gimnastikaning asosiy mashqlari yuksak plastiklik, xarakatlar koordinatsiyasi va ifodaliligini egallashga yordam beruvchi musiqa bilan organik bog‘liqdir.
Amaliy gimnastika. Professional-amaliy gimnastika muayyan mutaxassislikni (balandlikda ishlovchi montajchi, konchi, transport haydovchi…) egallashga yordam beruvchi harakat ko‘nikmalari va sifatlarini rivojlantiradi va takomillashtiradi.
Ishlab chiqarishdagi gimnastika.
Ishlab chiqarishdagi gimnastika – kishilarning ish qobiliyatini oshirish va saqlash maqsadida tashkil etiladi. U ish kuni tartibiga kiradi: kirish gimnastikasi ish oldidan, jismoniy pauza ish kuni jarayonida, tanaffuslarda o‘tkaziladi.
Davolash gimnastikasi – davolash fizkulturasiga mansub bo‘lib, sog‘liq va ish qobiliyatini tiklashga qaratilgandir. U barcha kasalliklarda qo‘llaniladi va noixtisosli funksional terapiya vositasi hisoblanadi. Masalan, harakat apparati funksiyalarini jarohat va kasalliklardan so‘ng tiklash, gavda tuzilishidagi nuqsonlar (turli deformatsiyalar) ni tuzatishda qo‘l keladi. Davolash gimnastikasi bemor kishilarning nerv tizimi holati va ahvolini yaxshilashga, ular kayfiyatini ko‘tarish hamda salbiy emotsiyalardan xalos etishga qaratilgandir.
Shunday qilib, gimnastika jismoniy tarbiya vositalari biri sifatida turli o‘quv-tarbiyaviy davolash tashkilotlarida va jamoalarda (korxonalar, muassasalar, fabrikalar, zavodlarda) hamda individual mashg‘ulotlarda bolalar, o‘smirlar va kattalarni jismoniy tarbiyalashning barcha davlat dasturlarining ajralmas qismini tashkil etadi.


8.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun asosiy harakatlar

Barkamol harakatli harakatni sensoriharakat birlik sifatida ko‘rib chiqsak, asosiy harakatlarning rivojlanishi vosita mahoratini egallash uchun emas, balki ularni ishlab chiqarish paytida kundalik amaliy faoliyatda foydalanish qobiliyatini shakllantirish uchun amalga oshirilishi kerakligini ta’kidlash lozim. eng past jismoniy va neyropsikik xarajatlar. Harakatning asosiy ko‘nikmalarini rivojlantirishning yakuniy maqsadi har bir bolaga quyidagilarni o‘rgatishdir: 1) o‘z harakatlarini ongli ravishda boshqarish; 2) boshqalar bilan o‘zaro munosabatlarning o‘ziga xos shartlariga nisbatan vosita harakatlarini amalga oshirishning eng samarali usulini tanlab, turli xil vaziyatlarni mustaqil ravishda kuzatish va tahlil qilish; 3) har bir turdagi asosiy harakatlarning xususiyatlarini, ulardan foydalanishning afzalligini tushunish; 4) harakatni to‘g‘ri bajarilishini aniq mushak tuyg‘ulari, ushbu harakatlardan kundalik hayotda ijodiy foydalanish qobiliyatlari. Belgilangan vazifalarni hal qilish faqat bolaning o‘zi harakat faoliyati sharoitida, shuningdek uyushgan ta’lim jarayonida asosiy harakatlardagi mashqlar tufayli mumkin bo‘ladi.

P.F.Lesgaftning so‘zlariga ko‘ra, asosiy harakatlar "bola asta-sekin egalik qilishni va barcha harakatlarida uni boshqarishni o‘rganadigan ki-estetik hissiyotlarni" rivojlantiradi. Har bir vosita harakati bolaning uni amalga oshirish haqidagi g‘oyalarini aniqlaydigan kinestetik hislar bilan birga keladi. Shu bilan birga, ular uning harakat faoliyati davomida vosita harakatlarini aniq idrok etish va ongli ravishda ko‘paytirishga yordam beradi.
Bolalar organizmining murakkab sezgirligi (kinestetik hislar) shakllanishi bolaning yo’naltirilgan harakat faoliyati natijasida yuzaga kelishi aniqlandi. Bunga harakatlarni idrok etish, muskullararo sezgirlik, harakatlarning namoyishi, uzoqdagi analizatorlar ishi (ko‘rish, eshitish) kiradi. Ikki tomonlama yo’nalishga ega bo‘lish, kinestetik hislar, bir tomondan, asosiy harakatlar jarayonida o‘zlarini rivojlantiradi. Boshqa tomondan, kinestetik hislar rivojlanishining yuqoriroq darajasi, uni amalga oshirish jarayonida differensial nazorat orqali harakatlarning sifatini yaxshilashga va kelayotgan ma’lumotlarni tahlil qilish asosida shoshilinch tuzatish kiritishga imkon beradi.
Asosiy harakatlardagi mashqlar miya yarim korteksining ohangini oshiradi, uning funksional imkoniyatlariga ta’sir qiladi. Shunday qilib, skelet mushaklarida miya yarim korteksiga boradigan rag‘batlantiruvchi impulslar roprioretseptorlari borligi aniqlandi. Ular tanadagi ishlab chiqarilgan mushak harakatlari haqida ma’lumotga ega: mushaklar, ligamentlar, tendonlar tarangligi.
Kiruvchi ma’lumotlar tahlil qilinadi va ularning asosida ishlaydigan mushaklarni bilvosita faollashtiradigan va tuzatadigan javob ishlab chiqiladi. Ushbu jarayon yopiq uzukka javob berish tizimiga ega, bu uning uzluksizligi va barqarorligini ta’minlaydi.
Bolani ijro etishda uning estetik rivojlanishining muhimligini ko‘rsatib berish
Asosiy harakatlarni amalga oshirishda bolaning estetik rivojlanishining muhimligiga ishora qilib, shuni ta’kidlash kerakki, psixologik-pedagogik adabiyotlarda "tana go‘zalligi, harakatlar go‘zalligi, tuyg‘ular namoyon bo‘lishida go‘zallik va ekspresivlik" istagi ta’kidlangan. harakatlarning bajarilishi tabiiy va doimiy bo‘lishi kerak, har qanday harakat faoliyatining mohiyatini tashkil etadi.
Harakatni amalga oshirish jarayonida fikrlash faoliyati harakatning o‘zini o‘zi boshqarishini o‘zlashtirishning zaruriy sharti sifatida faollashadi. Harakat natijalarini tahlil qilish va taqqoslashda bola avval tarbiyachi rahbarligida, keyin esa o‘z-o‘zidan eng sodda umumlashtira oladi, bajarishning eng samarali usullarini ta’kidlaydi, aniq sharoitlarni hisobga olgan holda ularni ongli ravishda qo‘llaydi. . O‘qitish harakatini to‘g‘ri tashkil etgan holda, katta yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalar o‘zlarining yutuqlarini ham, o‘rtoqlarining yutuqlarini ham baholay olishadi. Asosiy harakatlarda irodaviy harakatlar ham rivojlanadi.
Asosiy harakatlar boladan bajarilayotgan harakat harakatlarining mohiyatini tushunishni, ularni to‘g‘ri va ongli ravishda bajarish qobiliyatini talab qiladi. Ular tananing funksional imkoniyatlarini oshiradi; insonning kognitiv, irodali, estetik, axloqiy fazilatlarini rivojlantirish; o‘z tanalarini bilishga hissa qo‘shish; makon va vaqtga yo’nalishni ta’minlash, atrofdagi sharoitga muvofiq maqsadga muvofiq faoliyatni amalga oshirish. Asosiy harakatlarni bajarish tashqi dunyo bilan munosabatlarni uyg‘unlashtiradi, harakat madaniyatini bilish va shakllantirishdagi qadamdir.
Asosiy harakatlar tsiklik va asikliklarga bo‘linadi.
Tsiklik harakatlar bir xil fazalarni qat’iy ketma-ketlikda takrorlanishi kuzatiladigan harakatlar deyiladi. Tsiklik harakatlar turli xil harakatlanishlarni, shu jumladan yurish, yugurish, suzish, velosiped haydashni va boshqalarni o‘z ichiga oladi. Tsiklik harakatlarning o‘ziga xos xususiyati ularning tez assimilyatsiya qilinishi va avtomatlashtirilish qobiliyatidir. Harakatlanish harakatini avtomatlashtirish shundan iboratki, odatiy, takrorlanadigan harakatlarni amalga oshirishda odam har bir elementi, eng kichik detallari haqida oldindan o‘ylamaydi - bu vaqtda odamning fikri boshqa narsa bilan band bo‘lishi mumkin.
IP Pavlovning yozishicha, avtomatik faollik bilan, miya yarim korteksining bajarilgan harakatlarni tartibga solishga mas’ul bo‘lgan ba’zi joylarining qo‘zg‘alishi kamayadi. Bunday holda, ularning funksiyasini stereotipik ravishda tegishli stimullar mavjudligida paydo bo‘lgan ilgari ishlab chiqilgan reflekslar bajaradi.
Harakatlarning almashinuvi bilan bog‘liq tsikllarning ketma-ketligi va ular takrorlanganda ularga mos keladigan mushak tuyg‘ulari bu harakatning ritmini rivojlantiradi.
Asiklik shaklidagi harakatlar takrorlanadigan tsikllarga ega emas. Bunday harakatlar harakat fazalarining qat’iy ketma-ketligini o‘z ichiga oladi, individual fazalarning ma’lum bir ritmiga ega. Atsiklik harakatlarga uloqtirish, sakrash kiradi. Ular harakatlarning murakkab muvofiqlashtirilishi, konsentratsiya va irodaviy harakatlar bilan tavsiflanadi.
Asosiy harakatlar bola hayotining birinchi oylaridan boshlab asta-sekin shakllanadi. Harakatlarning qurilishi oldingi har bir asosiy harakat miya yarim korteksini va tayanch-harakat tizimini keyingi paydo bo‘lishi uchun tayyorlanishini ta’minlashga qaratilgan.
Boladagi dastlabki asosiy harakatlardan biri bu ushlash, ushlash, uloqtirish, keyinchalik to‘p bilan turli xil manipulyatsiyalarga o‘tish, uloqtirish va ushlash. Shaqillash va to‘p bilan manipulyatsiya qilish bola psixikasi va vosita mahoratining rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi.
A. V. Zaporojets yozishicha, qo‘l harakatlarini - eng ibtidoiydan eng murakkabgacha - bolalarning ruhiyatini rivojlantirish uchun alohida ahamiyatga ega, chunki insonning niyatini amalga oshiradigan qo‘llardir. Ishlayotganda yoki oddiygina manipulyatsiya bilan u dunyo haqidagi bilimlarini oladi, sinaydi va takomillashtiradi. Harakatlar va ular tug‘diradigan tuyg‘ular bola uchun juda katta ahamiyatga ega va o‘z-o‘zidan u ko‘plab mutaxassislarning guvohliklariga ko‘ra doimiy quvonch manbai, ayniqsa ontogenezning dastlabki bosqichlarida va qo‘lning rivojlanishida. bu jarayonda uning normal aqliy faoliyati uchun o‘ta muhimdir. Qayta tiklash kompleksining paydo bo‘lishi bola va kattalar o‘rtasidagi muloqotning birinchi aniq dalilidir. Shu asosda qo‘llarni tushunish, nutq va hissiy reaksiyalar yanada shakllanadi. Haqiqiy tushunish reaksiyasi birinchi bo‘lib faqat 4-5 oyda paydo bo‘ladi. Ushbu muammoni tekshiradigan ko‘plab mualliflar tushunishni obektga emas, balki sensoriharakat sifatida tavsiflaydi.
Qo‘l harakatlarini rivojlantirish bolaning umumiy aqliy rivojlanishi uchun juda muhimdir, chunki bu unga dunyoni nafaqat tafakkurli, vizual idrok etishdan faol, samarali va shuning uchun bu haqda o‘lchovsiz to‘liq va aniq bilimga o‘tishga imkon beradi. Barmoqlar va qo‘llarning harakati rivojlanish ta’siriga ega.
Inson o‘z turli faoliyatida foydalanadigan yurish, yugurish, sakrash, uloqtirish, tirmashish kabi hayotiy zarur harakatlarga asosiy harakatlar deyiladi. Bu harakatlarning doimiy zarur asosi muvozanati his etishdir.
Asosiy harakatlar dinamik xarakterga ega. Ular ko‘p miqdordagi mushaklarni ishga soladi va barcha funksional jarayonlarni faollashtirib, organizmga yaxlit ta’sir etib, bolaning jismoniy rivojlanishi va sog‘lomlashishiga yordam berib, butun organizmning hayot faoliyatini oshiradi.
Nerv tizimining boshqarish faoliyati asosiy harakatlarning takomillashuvini belgilaydi. Asosiy harakatlarni rivojlanishi bilish, irodaviy, emotsional, psixik tarbiyalash jarayonlari bilan bog‘liqdir.
Asosiy harakatlar bolada turlicha mo‘ljal olishni tarbiyalashga xizmat qiladi; fazoda-harakat bo‘lishini predmetlarning uzoqligini va joylashish o‘rnini, predmetlar o‘rtasidagi fazoviy nisbatlarni, ko‘z bilan mo‘ljallashni rivojlantirish; harakatlarni belgilangan yoki individual sur’atda bajarish; jamoa bulib harakat qilish chog‘ida mo‘ljal olish barcha gruh saflanayotgan va qayta sarflanayotganda, tarqalib harakat qilayotganda o‘z o‘rnini topish; birgalashib harakat qilayotgandagi turli vaziyatlarda mo‘ljal ola bilish.
Asosiy harakatlar chiroyli, to‘g‘ri qad-qomatning shakllanishiga, xarakatlarning aniq, uyushgan bo‘lishiga yordam beradi.
Asosiy harakatlar siklik va atsiklik turlarga bo‘lina oladi. Siklik tipdagi harakatlar butun gavda va uning alohida qismlari to‘xtovsiz ravishda dastlabki holatga (yurish, yugurish) qaytayotganda bir xil siklning doimiy bajarilishi bilan amalga oshadi.
Siklik tipdagi harakatlar tez o‘zlashtiriladi va avtomatlashadi. Harakatlarning almashinishi va ularni takrorlashda tegishli mushak sezgilari bilan sikllar takrorlanish izchilligining bog‘liqligi mazkur harakatning ritmliligini hosil qiladi.
Atsiklik tipdagi harakatlar takroriy sikllarga (uloqtirish, sakrashlar) ega bo‘lmaydi.
Har bir shunday harakat o‘zida harakat fazalarining muayyan izchilligini saqlaydi, ayrim fazalarni bajarishning muayyan ritmiga ega bo‘ladi.
Atsiklik xarakatlar siklik harakatlarga qaraganda o‘zlashtirishning juda izchil bo‘lishini talab qiladi. Ularni bajarishda harakatlarning birmuncha murakkab koordinatsiyasi, diqqatni yig‘ish va irodaviy zo‘r berish zarur bo‘ladi.