Noorganik kimyo“ fanidan " Ammiakning olinishi va uning birikmalari"

Sanoatda olinishi
Sanoatda ammiak olishning eski usullaridan biri toshko`mirni kokslashda chiqadigan gazlardan ajratib olish usulidir. Toshko`mirda 2% gacha azot bo`lib uning 25% i quruq haydashda ammiak holida chiqadi. 1 t ko`mirdan 2-2,5 kg ammiak olish mumkin. Bu usulda toshko`mirdan chiqqan gaz suvda eritiladi. Bu ammiakli suv deyiladi. Uni isitib ammiak olish mumkin. Toshko`mirni quruq haydash bilan olinadigan ammiak unga bo`lgan extiyojimizni qondira olmaydi. Bu muammoni echishda butun dunyo olimlari bosh qotirishdi. Havoda hajm jixatdan 78,09% og`irlik jihatdan 75,53% N₂ bo`lganligi uchun, havodagi erkin azotni bog`lab azot birikmalari hosil qilish ustida olimlar o`ylashdi. 1869 yildagi Mendleevning “Ximiya asoslari” -asaridagi havo azotini bog`lash problemasini o`rganib, havo azotidan N<sub>2</sub> - birikmasi olish usulini topishdi. Mendleevning bu asarida “Qishloq xujaligining kelajagi shunday usulning topilishiga ko`p darajada bog`lik” deyilgan. 1-chi usul ya'ni azot bilan vodorodni biriktirib NH<sub>3</sub> olish 1908 yilda taklif qilingan edi.
Ammiakning sianamid usuli bilan olinishi (1905-1910 yillar)
Kaltsiy karbid CaCl<sub>2</sub> yuqori t<sup>o</sup> da havodagi erkin N<sub>2</sub> bilan birikib kaltsiy sianamid hosil qiladi. CaC<sub>2</sub> ko`mir bilan ohakdan olinadi.
CaC₂ + N₂ = CaCN₂ + C + 7 kkal
CaCN₂ ning tuzilish formulasi Ca = N - CN bo`lib rangsiz poroshok, unga ko`mir qo`shilganda kul rang kukun hosil bo`ladi. CaCN₂ 6 atm bosimda 100^o C dan yuqori t^o gacha qizdirilgan suv bug`i ta'sirida CaCO<sub>3</sub> va NH<sub>3</sub> - ga ajraladi.
CaCN<sub>2</sub> + 3H<sub>2</sub>O = CaCO<sub>3</sub> + 2NH<sub>3</sub> + 21 kkal
Bu usulning ahamiyati sanoatda uncha katta emas. Sanoatda ammiakning azot bilan vodoroddan sintez qilish eng muhim usul bo`lib, u borgan sari rivojlanmoqda.
Ammiakning eng muhim xossalaridan biri uning kislotalar birikib ammoniy tuzlari hosil qilishidir.
NH₃ + HCl = NH₄Cl
NH₃ + H₃PO₄ = NH₄H₂PO₄
Bu reaktsiyalardan ammiak birikish reaktsiyalariga moyilligi ko`rinadi.
Ammiak kuchli qaytaruvchi. Qizdirilganda u mis (II) - oksidini qaytaradi, o`zi esa erkin azotgacha oksidlanadi.
2 SiO + 2 NH₃ = 3 Si + N₂ + 6 H₂O
Ishlatilishi. Ammiakning ko`p miqdori nitrat kislota, N<sub>2</sub> - tutuvchi mochevina soda olish sanoatida, suyuq ammiak va uning suvdagi eritmalari suyuq o`git sifatida ishlatiladi.
Azotning kislorodli birikmalari
6 ta kislorodli birikma hosil qiladi. N₂O, NO, N₂O₃, N₂O₄, N₂O₅, NO₂
Azotning barcha oksidlari orasida NO va NO₂ nitrat kislota ishlab chiqarishda katta ahamiyatga ega.
Nitrat kislota HNO₃



Kislotalar orasida eng muhim kislota bo`lib, sintetik ammiakdan, havodan va selitradan olinadi.