"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

- ,
_ J 
—
— 
olib borish zaruratini keltirib chiqaradi. 
Ikkinchidan, tabiatshunos olimlarning XX asr davomida Noosfera 
t risidagi qarashlarini umumlashtirib, uning falsafiy jihatlarini 
mustahkamlash ham tadqiqot sohasiga aylanadi. 
Uchinchidan, olamning ilmiy manzarasi, uning kelib chiqishi, 
evolutsion taraqqiyoti haqidagi yangi bilimlar asosida mukammal ilmiy-
falsafiy dunyoqarash shakllanishi, odam-olam munosabatlarida ilmiy 
haqiqatlarga ishonadigan va shu ishonchga sodiq qolib, uni himoya qila 
oladigan imon-e'tiqodli shaxslarni kamolga yetkazish y llarini izlab 
topishi, izchil ravishda tadqiqot tkazib borishini taqozo etmoqda. 
T rtinchidan, har qanday jamiyat tarixan shakllanadigan ma'naviyat 
tufayli individlarni birlashtirib, muayyan maqsadlarni r yobga chiqarish 
uchun ularni safarbar etadi. Ma'naviyat esa muayyan dunyoqarash bilan 
uzviy bo iiq holda qaror topadi. U dunyoqarashning bosh va asosiy 
oyalari mafkuraviy ijtimoiy institutlar, oyaviy ta'sir k rsatish 
vositalari, shakllari, uslublari orqali individlar ongiga singdiriladi. Shu 
asosda umumiy fe'1-atvor, xatti-harakat, faoliyat y nalishi vujudga 
keladi, ya'ni tarixiy voqelikka muvofiq keladigan oyalar, ularni zida 
gavdalantiradigan milliy mafkuralarni shakllantirish muammosi ham 
tadqiqot sohasidir. 
Beshinchidan, ma'lumki, insoniyat jamiyat b lib yashashga tgach, 
dastlabki ibtidoiy jamiyatlar ma'naviyati mifologik dunyoqarash asosida 
qaror topdi. S ngra diniy dunyoqarashlar vujudga kelgan. Uning bosh 
va asosiy oyalarini individlar imoni va e'tiqodiga aylantirish uchun 
kuchli va ta'sirli mafkuralar vujudga keldi. Diniy tashkilotlar, 
ilohiyotchilar, ruhoniylar olamning diniy manzarasini qaror toptirishda, 
unda odamning va jamoaning rni qanday b lishi t risida juda 
qimmatli tarixiy tajribalar t plaganlarki, ularni ilmiy-falsafiy tahlil etib, 
diniy mafkuralardan ijodiy foydalanish y llarini qidirish ham tadqiqot 
sohalaridan biridir. Zero, ilm-fan, texnika va texnologiya tufayli yuzaga 
kelgan muammolarni faqat ilm y li bilangina hal etish mumkin. Ammo 
Noosfera davrida insoniyatning ma'naviy-axloqiy b hrondan chiqib 
ketishida dinlardan foydalanish tarixiy zaruratdir. Binobarin, dunyoviylik 
(ilmiy qarashlar)ni diniylikka qarama-qarshi q yish amaliyoti zararli 
ekanini isbotlash muhim b lib turibdi. 
Oltinchidan, ba'zi olirnlarning qandaydir yangi din yaratish 
t risidagi qarashlari ilmiy asosga ega emasligini k rsatish, ammo 
9 

---

odamzot nimagadir ishonmasa, nimagadir e'tiqod qilmasa, u zini- zi 
boshqara olmasligi, muqim axloq egasi b lolmasligini e'tiborga olib, 
iimiy-falsafiy dunyoqarash negizida ham imonli va e'tiqodli individlarni 
kamolga yetkazish mumkinligini isbotlash zarurati paydo b lmoqda. 
Shu nuqtai-nazardan qaraganda, dinlar tarixiy hodisa, imon esa inson 
ongining nodir hodisasi sifatida odamlar jamiyat b lib yashashining 
zarur sharti ekanini ommaga anglatishning samarali y llarini izlab topish 
ham tadqiqot sohasiga kiradi. 
Ana shu y nalishda Noosfera davri va kelajak muammolarini hal 
etishda davlatlar belgilaydigan geosiyosatlar y nalishi batamom insoniy 
tus olishi kerak b ladi. Milliy mafkuralarda endilikda odamlar, davlatlar, 
xalqlar rtasida muqarrar chiqadigan ziddiyatlarni urushlar, janjallar, 
mojarolar, terrorlar y li bilan hal etish amaliyoti hech qanday natija 
bermasligini izchil ravishda tushuntirib borish, barcha ziddiyatlar zining 
qarama-qarshi tomoniga o ib ketmasdan, ularni z vaqtida 
tomonlarning murosa, yoh berishlari y li bilan hal etish mumkinligini 
isbotlashlari yetakchi maylga aylanishi muhim b lib turganligi ushbu 
tahsilda ayon b ladi. Bu tahsilni rganishga magistrlarning nihoyatda 
qiziqib qarashi shundan dalolatdir. Istiqbolda Noosfera davri 
muammolarini hal etishga qaratilgan tadqiqotning yangi y nalishining 
zbekistonda vujudga kelishi, u milliy oya va mafkura mazmunini 
boyitishi, ta'sirchanligini behad oshirishi mumkin. 
zbekiston tarixan tamaddun maskanlaridan biri b lganligi ayon. 
Binobarin, shu tahsilning tobora takomillashib borishi natijasida yangi 
sivilizatsiya negizlari vujudga kelishi, ilmiy-falsafiy tadqiqotlarning yangi 
y nalishlari ma'lum b lishidadir. Nihoyat, tirik mavjudodlar ichida 
ong sohibi b lgan bitta yakkayu yagona tur - Odam Quyosh tizimidagi 
Yer deb atalgan va yashash uchun shart-sharoiti mavjud b lgan Ona 
tabiatni e'zozlab, bir-birlari bilan tinch-totuv, zaro hamkor-hamnafas 
b lib yashashga tadigan davrlar kelishiga umid va ishonch k tarinki 
bir ruhni qaror toptiradi, deyish uchun asos bor.