"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

partiyaviy-sinfiylik, metadologik asos. 
Takrorlash uchun savollar 
1. "Falsafa" tushunchasi tarixan qanday ma'noda ishlatilib kelindi? 
2. Nega muayyan ma'naviyatni qaror toptirish uchun mafkura lozim? 
3. Mafkura uch unsurdan iborat bir butunlik, deganda nimalar nazarda 
tutiladi? 
4. Nega har qanday mafkurada Bosh va Asosiy oyalar mavjud? 
5. Falsafa fani vertikal va gorizontal tarzda qaysi fanlar bilan tutashadi? 
6. Ilmiylik qaysi tamoyillarga asoslanadi? 
7. Falsafaga fan sifatida yondashishning zarurati nimada? 
8. Mafkura ijtimoiy borliqni qaysi nuqtai nazardan ifodalashga intiladi? 
9. Partiyaviy-sinfiylik nimani anglatadi? 
118 

---

NOOSFERA DAVRI VA MAFKURAVIY JARAYONLAR 
Mafkuraviy jarayon tushunchasi. Noosfera davri mafkurasi tarixiy 
tajribalarga tayangan holda yangicha tafakkur tarzini va shu asnoda 
ilmiy-falsafiy dunyoqarashni barqaror qilishi ijtimoiy-tarixiy zaruriyatdir. 
Tarafkashlikka asoslangan siyosat hamda milliy mahdudlik va diniy 
mutaassiblikni tar ib qiluvchi mafkuralar insoniyatni holdan toydirdi. 
Noosfera davrida odamzot insonlardek, chinakam jamoa va jamiyat 
b lib yashash qobiliyatini zida hosil etishi, jamiyatdagi barkamol 
insonlar shaxsini shakllantira oladigan kichik va katta muhit vujudga 
kelishi zarurligi ma'lum b ladi. 
Odamlar moddiy ne'matlar yaratish uchun zaro muloqotga 
kiradilar. Ma'lum maqsadlar y lida birlashadilar. Birlashish, hamkor-
hamnafas b lish uchun muayyan dunyoqarash ifodasi b lgan Bosh 
oya, uni t ldira oladigan asosiy va yordamchi oyalar kerak b ladi. 
Shunday ijtimoiy ehtiyojlar tufayli butun dunyoda bir-biridan shaklan 
farqlanadigan, ammo ma'no-mazmun jihatidan yaxlit ta'limotlar z-
zidan shakllangan. Bular mifologik va diniy dunyoqarashlar ifodasi 
b lgan oyalardir. Bu oyalarni odamlar ongiga singdirish, ularda imon 
va e'tiqodni mujassamlashtirish uchun juda ta'sirli mafkuraviy ijtimoiy 
institutlar, vositalar, uslublar qaror topdi. 
Ayniqsa jahon dinlari ilohiyotchilari, ruhoniylari mafkura orqali 
odamlar ongini muayyan maqsadlar y lida boshqarish, ijtimoiy 
munosabatlarni ham shu dunyoqarash negizida shakllantirishda boy 
tarixiy tajribaga egalar. Hozirgj ilm-fan, texnika va axborot texnologiyasi 
rivojlangan jamiyatlarda mifologik dunyoqarash elementlarini saqlagan 
holda diniy dunyoqarashni qaror toptirish mayllari kuchlidir. Bu hol 
Noosfera davri mafkurasini shakllantirishda ham asqotishi shubhasiz. 
Odamzotning ijtimoiy-iqtisodiy va ma'naviy-axloqiy va siyosiy faoliyati 
ayriinsoniy tomonga o ish mayli kuchayishi tufayli Ona tabiat 
zaharlanishi tobora kuchayib, insoniyat va uning jamiyatlari ma'naviy 
inqirozga uchrayotgani sir emas. Bunday sharoitda umumbashariy 
oyalardan oziq oiib shakllanadigan milliy mafkuralarga ehtiyoj 
kuchayib boraveradi. 
Tabiat va jamiyatdagi hozirgi holat uchun ilm-fan, texnika va axborot 
texnologiyalari javobgar emaslar. Balki Noosfera davriga batamom 
muvofiq keladigan, odamlar kuch- ayratini halokatning oldini olib 
119 

---

qolishga birlashtiradigan yaxlit dunyoqarash y qligi, bu dunyoqarash 
oyalarini individlar imoni va e'tiqodiga aylantira oladigan mafkuraviy 
jarayonlarning bir butun tizimi shakilanmaganidan izlash maqsadga 
muvofiqdir. 
Mafkuraviy jarayon deganda muayyan dunyoqarash ifodasi b lgan 
Bosh va Asosiy oyalarni individlar ongiga singdirish, shu jarayonda 
umumiy fe'1-atvor, k nikma va harakat birligini vujudga keltirish 
tushuniladi. Odam jamiyatda yashar ekan, unda z- zidan muayyan 
dunyoqarash shakllanaveradi va uning fe'1-atvori, xatti-harakati 
y nalishi shunga muvofiq shakl tusiga kiradi. 
Odam zoti tirik tabiat tarkibiga kiradi. Binobarin, unda simliklar 
va hayvonlar dunyosiga xos xususiyatlar mavjud. Masalan, yovvoyi tlar 
z- zidan yerda unib chiqib rivojlanaveradi. Ammo madaniy 
simliklar parvarishlanmasa, ular yovvoyi tlardan muhofaza etilmasa, 
y q b lib ketishi mumkin. Agar odam z holiga tashlab q yilsa, unda 
yovvoyilikka xos fe'1-atvorlar, xatti-harakatlar rivojlanib borgan sari 
jamiyatdagi munOsabatlar ayriinsoniy tomonga o ib ketishi ham 
mumkin. Tarixiy tajribalarga tayanib, Prezident Islom Karimov: "Inson 
tabiatidagi insoniylikdan k ra vahshiylik, ur-yiqit instinktlari, ya'ni 
xatti-harakatlarini q z otib yuborish oson", deganlarida, individ 
ma'naviy dunyosi qashshoqlansa, unda z- zidan vahshiyona instinktlar 
q z alishi mumkinligini nazarda tutadi. Ma'naviyat har bir individ 
uchun suv bilan havodek zarurligi, shunday falokatlarning oldini olish 
uchun zarur. Ma'naviyat esa mafkurasiz qaror topa olmaydi. Madaniy 
simlikni yovvoyi tlar, zararli hashoratlardan muhofaza qilish, uning 
m ljaldagi hosil berishi uchun mohir dehqon va zarur mehnat qurollari, 
vositalari qanchalik kerak b lsa, ma'naviyatni qaror toptirish uchun 
ham muayyan ma'naviyat negizidagi dunyoqarashga e'tiqod q ygan, 
sha oya uchun kurashishni hayot ma'nosi deb bilgan, maxsus 
tayyorgarlikka ega, tili burro, notiqlik san'ati yuksak tar ibotchilar 
hamda moddiy-ma'naviy resurslar bilan yetarli darajada ta'min etilgan 
ta'sirli mafkura kerak b ladi. 
Mafkuraning tarixiy vazifasi shuki, zining diniy yoki ilmiy negizlari 
b lgan va dunyoqarashlilik mohiyatiga ega oyalarni individlarning 
imoni, e'tiqodi hamda xalq ommasining maslagiga aylantirib, harakat 
birligini vujudga keltira oladi. Shuning uchun ham mafkuraning nazariy 
asosi konsepsiyasi, amaliy falsafasi, oyaviy kurash y Hari va vositalari 
120 

---

b lishi kerak. Hozirgi biz yashab turgan dunyoni Noosfera davri deb 
e'tirof etiladigan b lsa, bu davr mafkurasi ilmiy-falsafiy konsepsiyasini 
yaratish, uning amaliy jihatlarini ishlab chiqishga har bir mamlakatda 
turli tarzda mavjud b lgan milliy mafkuralar z hissasini q shishi 
lozim. Noosfera mafkurasida Ona tabiatni muqarrar halokatdan saqlab 
qolish uchun Aqlni t la-t kis insoniyat tub manfaatlariga burish Bosh 
oya b lgani ma'quldir. Bu mafkuraning asosiy oyalarini izlab topish 
galdagi vazifalar sirasiga kiradi.