"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

Tarafkashlikka asoslangan siyosat va mafkuraning inqirozl Ijtimoiy 
mavjudod sifatida odamzot tarixan tarkib topgan muayyan bir jamiyat 
ba rida yashab, undagi kichik va katta muhitdagina z qobiliyatlari, 
iste'dodlarini namoyon etish imkoniyatiga ega b ladi. Demak, shunday 
shart-sharoit yaratib bergan jamiyatga yuksak hurmat va ehtirom ona 
allasidan tortib, ijtimoiy hayotning barcha y nalishlaridagi tarbiyaning 
umumiy mazmunini tashkil etmo i muhimdir. Toki, sib kelayotgan 
yosh avlod zi yashayotgan jamiyat qonun-qoidalari, odob-axloq 
me'yorlari doirasida yashash k nikmalarini hosil etish uchun kurash 
jarayonida komillik martabasiga erishishi mumkinligini anglab yetsin. 
Bugina emas, balki individ Yer deb atalgan tabiat oldida hamisha qarzdor 
ekanini unutmasligi lozim. Odam tiriklik olamidagi bitta tur ekanini 
bilib olsa va z turi butun tarixi davomida unga behisob moddiy va 
ma'naviy boyliklar yaratib berganini t la idrok etsa, shu turini qadrlash 
va e'zozlash orqali chin ma'noda insoniy sifatlarni zida gavdalantira 
olishga aqli yetsa, butunlay yangicha dunyoqarash shakllanishi shubhasiz. 
Bugungi bola istiqbolda ijtimoiy-iqtisodiy hayotda javlon urish darajasiga 
qarab jamiyatda muayyan ringa ega b ladi, shu jarayonda siyosiy 
hayotga tortilab, u siyosiy y nalishlarga ham faol ta'sir tkazadi. Agar 
biz har bir jamiyatda va butun dunyoda yoshlar ongiga Yer, Odam, millat, 
elat deb atalgan butunliklarning bir unsuri ekanini mafkura orqali anglata 
olsak va faqat shu butunliklarni saqlash va e'zozlash tufayli Noosfera 
davri muammolarini hal etishimiz mumkinligiga ularda ishonch hosil 
etishimiz mumkin. Bu oyalarni ilgari surishdan maqsad shuki, dunyoda 
tarafkashlikka asoslangan geosiyosat endilikda yangicha shakl-
shamoyillarda zini namoyon qilib, bu siyosatni mafkuraviy vositalar 
orqali insoniy etib k rsatish davom etmoqda. Faqat endilikda moddiy 
resurslari va harbiy imkoniyatlari kattaroq b lgan davlatlar, ilgarigi 
davrlarda b lgani kabi boshqa mamlakatlarni t ridan t ri bosib 
124 

---

olib, uiarning yer osti va yer usti boyliklari, arzon ishchi kuchi va bozoridan 
foydalana ololmaydiiar. Shuning uchun ham mafkuraviy vositalar orqali 
ular oyaviy ta'sir k rsatib, endilikda yashirin tusga burkangan eski 
tajovuzkorlik siyosatlarini (ya'ni jahoiatparastlikni) davom ettirmoqdalar. 
Buyukdaviatchiiik, buyukmiilatchiiik shovinizmi, irqchilik, diniy 
mustasnoiik oyalarini pardalangan holda mafkuraviy vositalar orqaii 
keng yoyib, z maqsadlariga erishish y iini tutmoqdaiarki, ularni 
nihoyatda "g zal parda"iarga, "insonparvariik" libosiga ragan hoida 
tashviqot qiimoqdalar. Bu tajovuzkoriikni nazariy ong darajasi yetarli 
b lmagan individlar, avom xalq buning mazmun-mohiyatini dafatan 
tushunib oiishi qiyin. Bularga q shimcha ravishda arbning tanazzulga 
uchragan ma'naviy madaniyatini k z-k z qiiish orqaii individlardagi 
vahshiylikka moyil qarashiar turmush tarzini singdirishga katta e'tibor 
berilmoqda. Shunday usullar bilan ham yoshiar ongini zaharlash, ularda 
tajovuzkorlik mayilarini rivojiantirishda mafkuraga katta umid 
bo lamoqdalar. Keyingi paytlarda ihson huquqlarini himoya etish 
shiorlari ostida arbcha demokratik tartiblarni z ravonlik yoii biian 
boshqa mamlakatlarga eksport qiiish tendensiyasi kuchayib bormoqda. 
Bunga erishish maqsadida zlari totaiitar, avtoritar hisoblagan daviat 
arboblarini qoralash, ularning rniga buyukdavlatchilik shovinizmi 
oyalariga ehtirom bilan qaray oiadigan q irchoq hukumatlar 
tuzishga zeb berilmoqda. 
Demak, garchi tajovuzkorlikka asoslangan geosiyosat barbod boigan 
esa-da, rivojlangan mamlakatlar bilan rivojlanayotgan mamlakatlar 
rtasidagi mavjud ziddiyatlarni mafkuraviy tadbiriar orqali z qarama-
qarshi tomoniga o dirib yuborish, miiiiy, etnik va diniy zaminda 
mojarolar chiqarish uchun chetdan turib araiashish geosiyosati davom 
etmoqda. Agar bugungi tobora rivojlanib borayotgan axborot 
kommunikatsiya imkoniyatiarini hisobga olsak, shunday oyalarning 
kirib keiishi, odamlar, ayniqsa yoshlar ongiga singishi, uiarda z turmush 
tarziga muvofiq kelmaydigan individiar timsoiida dushman obrazini 
tasavvur etish mayllarmi kuchaytirish mumkinligiga shubha y q. Shu 
boisdan dunyoning hozirgi mafkuraviy manzarasi Noosfera davri 
talablariga mutlaqo t ri kelmasligmi keng xaiq ommasiga izchiliik 
bilan tushuntirish, shu jarayonda yangicha tafakkur tarzini 
shakliantirishni miliiy mafkuralarda yetakchi maylga aylantirish 
favquiotda ahamiyatga egadir. 
125 

---