"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

Kalit so 'zlar: mafkuraviy ijtimoiy institutlar, insoniylik, vahshiylik, 
ur-yiqit instinktlari, ma'naviyat, axborot kommunikatsiyalari, yagona 
mezon, "eksperemental maydoncha", vahhobiylik, XanbaKya, ma'muriy 
buyruqbozlik tizimi, kichik va katta muhit, komillik martabasi, 
buyukdavlatchilik, irqchilik, diniy mustasnolik, mintaqaviy mojarolar, 
diniy ekstremizm va fundamentalizm, agressiv miilatchilik, uru -
aymoqchilik. 
Takrorlash uchoo savollar 
1. Noosfera davri mafkurasi qanday y nalish olishi kerak? 
2. Dinlar odamlar ongini muayyan maqsadlarga y naltirishda qanday 
tajribalar t plagan? 
3. Odam z holiga tashlab q yilsa, unda qanday qusurlar tobora shakllanib 
borishi mumkin? 
4. Nega ma'naviyat har bir odam uchun xuddi suv bilan havodek zarur? 
127 

---

5. Mafkuraning tarixiy vazifasi nima? 
6. Kimlar oyaga qarshi oyaviy kurash olib bora oladi? 
7. Axborot kommunikatsiyalari rivojlangan hozirgi davrda yashash qanday 
kechadi? 
8. Nega milliy oya va mafkuraga ijtimoiy ehtiyoj ortib bormoqda? 
9. Ma'muriy buyruqbozlik tizimi va uning oqibatlarini izohlang. 
10. Hech bir mafkura davlat mafkurasi b hnasligi kerakligini qaysi 
ma'noda tushunish kerak? 
11. Tarafkashlikka asoslangan geosiyosat va mafkuralar endilikda qanday 
tusga kirmoqda? 
12. Mustaqil zbekiston davlatining geosiyosati va mafkurasi nimaga 
asoslangan? 
. MAFKURAVIY IJTIMOIY INSTITUTLAR VA OYAVIY 
IMMUNITETNI HOSIL ETISH MUAMMOSI 
Oila muhiti va oyaviy tarbiya mas'uliyati. Ilmiy muloqotda z 
mustahkam rniga ega boimagan, ammo tarixan amaliyotda oyaviy 
ta 'sir k rsatish, oyaviy immunitet hosil etishning qudratli vositasi bo iib 
kelgan mafkuraviy ijtimoiy institutlar - oila, mahalla (istiqomat joy), 
norasmiy uyushmalar, quv va mehnat jamoalari haqida gap boradi. 
Zero, Noosfera davrida Aqlni ezgulik va yovuzlik tomonga o dirishda 
muhim ijtimoiy murvat rolini ynaydigan ana shu uyushmalarda 
individlar har kuni fikr almashadilar, ijtimoiy-siyosiy, madaniy-ma'rifiy 
masalalarga z munosabatlarini bildirib, individual va ijtimoiy ong 
muayyan y nalish olishiga z ta'sirlarini tkazadilar. 
Yakkanikohlikka asoslangan oilalarning tarixan zidan- zi 
shakllangani juda katta ijtimoiy ahamiyatga molik b ldi. Faqat 
shunday oilalargina yosh avlod har jihatdan so lom rivojlanishi, kamol 
topishi uchun zarur moddiy-maishiy va ma'naviy-axloqiy shart-
sharoitlarga ega b ladi. Bunda oilalarda milliy ruh hukmronlik qilib, 
bobolar va momolar giti, ota ibrati va ona mehr-muhabbati, aka-
ukalar, opa-singillar rtasidagi mehr-muruvvat asosida kichik ijtimoiy 
muhit shakllanadi. 
Shu boisdan oila har qanday jamiyatning dastlabki asosi, negizi 
hisoblanadi. Demak, jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlar insoniy yoki 
128 

---

ayriinsoniy tomonga o ib ketishida oila ziga xos ringa ega ekanini 
nazarda tutish lozim. Har bir mamlakat va mintaqada ma'lum bir tarixiy 
davr ruhi avvalo oilaviy munosabatlarda z ifodasini topadi. U ruh 
asosida odamlarning muayyan maqsadga qaratilgan umumiy harakatini 
yuzaga keltiradi. Shu ruh mafkura orqali oilaga kirib boradi. 
Noosfera davri, uning boshqa davrlardan tubdan farqi haqida hozircha 
deyarli barcha oilalarda tasavvur y q, deyish mumkin. Chunki mafkura 
vositalari, avvalo ommaviy axborot vositalarida bu davr haqida juda 
kam, sayoz fikrlar onda-sonda uchrab turganini hisobga olmasa, umuman 
Aqldek ulkan quvvat (energiya)ni bunyodkorlik tomonga t la-t kis 
burib yuborish, shu asosda har bir odam qalbining eng t rida joylashgan 
ezgulik ruhi rivojiga keng y l ochish muammosi z yechimini kutib 
turibdi. 
Oilada bosh tarbiyachi va hakam ota va onadir. Binobarin, oilada 
ota va onaning insoniy sifatlari, bilim saviyasi, ulaming so lom turmush 
tarziga muhabbati, dunyoqarash y nalishi yosh avlodda oyaviy 
immunitet hosil etishda hal qiluvchi rol ynaydi, desak mubola a 
qilmaymiz. 
Oila g yoki bir mevali daraxtga xshaydi. Agar k chat yaxshi, 
yumshoq, umimdor yerga ekilsa va uni doimo parvarishlab borilsa, 
ildizlar yer qa'ridan mustahkam rin oladi. Bunday daraxt z mevalari 
bilan hammani bahramand etadi. Aksincha b lsa, k chat unib-
smaydi, mazali meva bera olrnaydi Shuning uchun ham oila, undagi 
munosabatlar shaxsiy ish emas, balki ijtimoiy mohiyatga molik masala 
ekan, mustahkam, so lom turmush tarziga asoslangan oilalar -
mafkuraviy ijtimoiy institut sifatida milliy va davr ruhi asosida yosh 
avlodni tarbiyalay olishini nazarda tutish muhimdir. Oilaviy 
munosabatlarni y lga q yishda barcha davlat muassasalari, ijtimoiy-
siyosiy harakatlar faol ishtirok etishlari, xususan "ommaviy madaniyat" 
deb atalgan tamaddunning ayriinsoniy, ayritabiiy ta'sirlaridan saqlab 
qolishlari darkor. 
Ilgarigi mavzularda hozirgi davlatlarning geosiyosati Noosfera davriga 
muvofiq kelishi uchun bu ishni oiladan boshlash muhimroqdir. Yetti 
yoshgacha bola ongi va qalbidan mustahkam joy olgan oya butun 
umrga yetar ekan, demak, oilaviy kitoblar nashr ettirib, unda Noosfera 
davri va uning talablari ifodasi b lgan oyalar ruhida yosh avlodni 
tarbiyalash masalasi yetakchi mayl b lishi maqsadga muvofiqdir. 
129 

---