"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

Kalit so 'zlar: oila, mahalla (istiqomat joy), quv jamoasi, mehnat 
jamoasi, mafkuraviy ijtimoiy institut, davr ruhi, bosh tarbiyachi va hakam, 
"ommaviy madaniyat", norasmiy uyushmalar, kichik oila, katta oila, 
boshliq (lider), sharqona demokratiya, "Ta'lim", "Ta'lim tizimi", 
plyuralizm. 
Takrorlash uchun savollar 
LYakkanikohlikka asoslangan oilalarning afzalligi nimada? 
2. oyaviy ta'sir k rsatishda oila qanday imkoniyatga ega? 
3. Mahalla (istiqomat joy)larda milliy oyani odamlar ongiga singdirish 
qay ahvolda? 
4. Norasmiy uyushmalarning oyaviy ta'sir k rsatishdagi rni qanday? 
5. Norasmiy jamoalar lideri (boshli i) dunyoqarashi va e'tiqod 
y nalishining aholiga ta'siri qanday b ladi? 
6. quv jamoasida yoshlarga oyaviy ta'sir k rsatish imkoniyati va undan 
foydalanish ahvoli qanday? 
7. Mehnat jamoalari oyaviy ta'sir k rsatish mafkuraviy ijtimoiy institut 
sifatida z rollarini qanday bajarmoqdalar? 
8. "Ommaviy madaniyat" nima va uning zbekiston xalqlari tafakkur va 
turmush tarziga oyaviy ta'siri qanday? 
9. Nega milliy manfaatlarimizga va e'tiqodlarimizga zarar yetkazadigan 
oyalar ba'zi yoshlar ongiga singib, ularning milliy mustaqillikni 
mustahkamlashga xilof faoliyat y nalishini belgilashlariga sabab b lmoqda? 
OYAVIY TA'SIR K RSATISH VOSITALARI, SHAKLLARI, 
USLUBLARI 
So'z - oyaviy ta'sir k rsatishning mafkuraviy vosit&si sifatida. 
Noosfera davri odam-olam munosabatiarida ilmiy haqiqatlarga 
asoslangan yangicha dunyoqarash, shu asosda yangicha tafakkur va 
turmush tarzi shakilanishini taqozo etmoqda. Ushbu jarayonda geosiyosat 
va mafkurada ham yangicha yondashuvlar qaror topishi, insoniyat 
134 

---

nihoyat milliy, irqiy, diniy va boshqa negizda muqarrar chiqadigan 
ziddiyatlarni z ravonliklarsiz, urushlarsiz, terrorlarsiz, tarafkashliklarsiz 
hal etish bosqichiga tishiga umid qilish mumkin. Shundagina ilmiy-
texnika va texnologiya muvaffaqiyatlari va globallashuv jarayonlaridan 
har bir elat, millat, mintaqa xalqlari va butun bashariyat manfaatlari 
y lida t Ia-t kis foydalanish imkoniyati vujudga kelishi mumkin. Bu 
ulu maqsadlarga erishishda mafkura vositalari, shakllari, uslublari 
haqida yoshlarimiz zarur bilimga ega b iishlari tarixiy zaruriyatdii". 
Muayyan dunyoqarash ifodasi sifatidagi oyalarni odamlar ocgiga 
yetkazish, ularning qalbidan mustahkam rin olishida s z asosiy 
mafkuraviy vosita hisoblanadi. Binobarin, odamzot jamiyat b Iib 
yashashga tgach, ma'naviyatni qaror toptirish, shu asosda jamoa va 
jamiyatga uyushgan odamlarda zaro hamkorlik, hamd stlik ruhini 
qaror toptirishda s zdan z rnida va bilib foydalanishga katta e'tibor 
berilgan. Masalan, "Avesto"da s zning qudratiga yuksak baho beriladi 
va ezgu s z odamning komillik maqomiga erishishining zarur sharti 
hisoblanib, shu jarayonda unda ezgu niyat va ezgu amallar vujudga 
kelishiga e'tibor qaratiladi. Qadimgi Yunonistonda ritorika maktablarida 
maxsus tayyorgarlikka ega b lgan voizlar tayyorlangan. Maktabni 
muvaffaqiyatli bitirganlar omma oldiga chiqib s zlash huquqiga ega 
b Iganlar. rta asrlar, shuningdek, keyingi davrlarda ham islom dini 
va shariatlaridan yetarii bilimga ega b Igan odamlarni voiz deb ataganlar. 
Ular omma oldiga chiqib, olam-odam munosabatlari haqida 
gapirganlarida, barcha uning s zlarini butun vujudi bilan tinglagan. 
arb mamlakatlarining ba'zilarida maxsus germenevtika fani tihb, 
unda b lajak mutaxassislarni s zlarni z rnida va z ma'nosida 
ishlatishga rgatiladi. 
Hozirgi davrdagi tadqiqotlardan ma'Ium boiishicha, odamzot 
kundalik shaxsiy kuzatishlari, hayotiy tajribasi, ijtimoiy-siyosiy 
qarashlariga muvofiq keladigan oyalargagina ishonar ekan, bunda 
mantiqiy bo Ianishlar Ifodasi b Igan fikrlarga nisbatan kundalik ong 
darajasidagi tkinchi qarashlarga qiziqish katta b ladi. Agar voizning 
bilimi chuqur, notiqlik mahorati yuksak b Isa, kundalik ong darajasida 
keng yoyilgan fikrlarga tayanib, mantiq kuchi bilan z qarashlariga 
ishontira oladi va tinglovchmi jiddiy ylash va mulohaza qilib k rishga 
da'vat etib, ilmiy-falsafiy jihatdan asoslangan fikrlargaishonch tuy usini 
vujudga keltira oladl. Demak, notiq yoki voiz nutqida ishlatiladigan, 
135 

---

jamryat va xalq manfaatlarini tfodalovchi ljtimoiy ramzlar - s zlar, 
iboralar, shiorlar, narsa va hodisalar sha tinglovchi talab-ehtiyoji, orzu-
umidlari va manfaatlariga bevosita aloqador b lgandagina ta'sirchan 
va ishonchli b ladi. 
S z - dil gavhari, jon ozi i deganda, xaiqimiz har qanday iborani 
emas, odamda komillik sifatlarini tarbiyalaydigan, unda z Vatani, 
millati sha'n-shuhratiga shuhrat q shishi uchun ilhom manbai 
b ladigan dono fikrlar, ijtimoiy hodisalarga donishmandlarcha baho 
berish va munosabat belgilash qobiliyatini vujudga keltiradigan ilmiy 
qarashlarni nazarda tutadi. Ta'lim tizimidagi barcha fanlar qituvchilari 
yoshlarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirishga hissa q shadilar. Demak, 
ularning har bir s zi ma'lum ma'noda mafkura bilan vobosta b lib 
ketadiki, buni nazardan soqit qilmaslik kerak. S zga e'tibor - elga e'tibor, 
degan naql ular uchun dasturulamal b lmo i lozim. Insoniyat Noosfera 
davriga kirgan va k p yirik davlatlarning geosiyosatida an'anaviylik 
davom etib, tarafkashlik ruhini qaror toptirish mayllari hamon kuchli 
ekan, har bir qituvchi bu holatni hisobga olib, yoshlarda ilmiy 
dunyoqarashni qaror toptirish, ularda olamiy fikrlash qobiliyatini 
rivojlantirishgajiddiy ahamiyatberishilozim. Zero, s zga, fikrga, oyaga 
mafkura vositasi sifatida qaragan shaxs ijtimoiy-siyosiy jihatdan salmoqli 
s zlar orqali yoshlarda istiqlol va taraqqiyot uchun kurash, fidoyilik 
namunalarini k rsatish ishtiyoqlarini rivojlantirgan b ladi.