"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

Madaniy-ma'rifiy muassasalar oyaviy tarhiya maskani. Madaniy-
ma'rifiy muassasalar sirasiga madaniyat saroy (uy)lari, kutubxonalar, 
klublar, muzeylar, teatrlar, kinoteatrlar, sport tashkilotlari, shuningdek, 
ba'zi kasbiy va ijodiy uyushmalar kiradi. Ular ham milliy ongni 
rivojlantirish, milliy zlikni va qadriyatlarni anglash, odamlarga milliy 
faxr va urur ruhini singdirish, milliy oyani tar ib va tashviq etishda, 
uni odamlar qalbi va ongiga singdirishning muhim vositasi hisoblanadi. 
Ular orqali va ular vositasi ila odamning ham ongiga, ham his-tuy usiga 
oyaviy ta'sir etib, muayyan dunyoqarashga ixlos (e'tiqod) tarbiyalanadi. 
Individlar shundan kelib chiqib, milliy zlikni anglaydilar, millat tarixi 
bilan oshno b ladilar. Ularda qadriyatli ong shakllanadi. 
Demak, ular faoliyati muayyan dunyoqarash bilan bo liq ravishda 
oyaviy y nalish olganda, individual va ijtimoiy ong aniq bir maqsadli 
tusga kiradi. Binobarin, oyaviy ta'sir k rsatishning muhim vositalaridan 
hisoblangan bu imkoniyatlardan keng va maqsadli foydalanish, individlar 
dunyoqarashi ilmiy y nalish olishi, odamlarga ma'naviy-ruhiy oziq 
beradigan tadbirlar majmuini ishlab chiqish va amalga oshirish mumkin. 
Masalan, teatr sahnasida Ona tabiat zini yaratgan va odam deb ataladigan 
mavjudotning saxovatiga muhtoj b o i i b turgani badiiy obrazlarda z 
141 

---

ifodasini topsa, uning dunyoqarashlik ahamiyati naqadar purviqor b ladi. 
Bunday asarlarning yuzaga kelishi va kinoteatrlar repertuarlaridan keng 
rin olishi z ravonlikni tar ib qiluvchi, individlarda toshba irlik 
hislarini rivojlantiruvchi, ularda hayvoniy xirslarni q z atadigan filmlarga 
chek q yilishiga y l ochgan b lur edi. 
Ma'lumki, sobiq sh rolar davrida milliy ongni xiralashtirish, shu 
jarayonda milliy madaniyatni y qotish siyosatiga xizmat qilgan mafkura 
ta'sirida ijodkorlarimiz 1918-1923-yillarda mustaqillik uchun milliy-
ozodlik urushi olib borgan vatandoshlarimizni qonx r, z ravon, 
bosmachi etib k rsatish uchun chakana mehnat sarflamadilar. 
Mustaqillik sharofati bilan sha oyaviy tajovuzkorliklar xato ekanini 
asosli ravishda porloq obrazlarda k rsatish imkoniyatiga ega b ldilar. 
Biroq milliy oyaga ixlos yetarli b lmagani uchun na sahnalarda va na 
kinoteatrlarda xalqimizga bunday asarlar taqdim etilmayotganiga 
taajjublanasan. Tarixchilarning ba'zi asarlarida hayotini millat ozodligi 
va istiqBoli uchun ba ishlagan vatandoshlarimiz timsolida hanuz 
"bosmachi" gavdalanayotgani, ehtimol, unga sabab b layotgandir. 
Shuning uchun ham bu muassasalar jamoalarining zini avvalo milliy 
oya ruhida tarbiyalash, ularda yangi zamon ruhini anglash his-
tuy ularini rivojlantirib, " oyaviy-badiiy sayoz, qadriyatlarimizga yot 
b lgan asarlarni sahnaga olib chiqmaslik ham juda zarur ish 
hisoblanadi". 
Yakka mafkurachilik hukmron b lgan sobiq sovet davrida sha 
davlat siyosatiga zid asarni sahnalashtirish umuman mumkin emas edi. 
Fikrlar xilma-xilligiga y l q yish Asosiy Qonunimizda z ifodasini 
topgan ekan, z millati manfaatlariga, uning mustaqilligini 
mustahkamlashga qaratilgan asarlarni sahnaga olib chiqish yoki 
kinofilmlar ekraniga chiqarish har bir san'atkorning vijdon amriga 
havoladir. 
Madaniy-ma'rifiy muassasalarining boshqa y nalishlari ham 
mafkuraviy vositalar sifatida milliy oyani tashviqot qilish, uni odamlar 
ongiga singdirishda katta imkoniyatlarga egadirlar. Faqat ularga 
uyushgan jamoalarning nazariy ong darajalari zamon talablariga muvofiq 
yuksaklarga k tarilishiga, millatimizning oyaviy jipsligi y lida 
zlariga bo liq ishlarni qilishlariga bo liq. 
142 

---