"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

Kalits zlar: s z qudrati, ritorika, germenevtika, voiz, notiq, ramzlar, 
mafkura vositalari, OAV, oyaviy immunitet, xayrli an'analar, zararli 
an'analar, madaniy-ma'rifiy muassasalar, mafkuraviy vositalar, milliy 
xotira, nazm, obrazli tafakkur, mafkuraviy shakllar. 
Takrorlash uchun savollar 
I. S z qudrati deganda nimani tushunasiz? 
2. oyaviy ta'sir k rsatish vositalaridan oyaviy immunitet hosil etishda 
qanday foydalanilmoqda? 
3. Ta'lim" va "ta'lim tizimi" tushunchalaridagi ayniylik va tafovut nimadan 
iborat? 
4. Ommaviy axborot vositalarining milliy oyani ommaning ongiga 
singdirishdagi faoliyatlarini qanday baholaysiz? 
5. oyaviy ta'sir k rsatishda nega an'analarga tabaqaviy yondashuv 
kerak?. 
6. Madaniy-ma'rifiy muassasalar oyaviy ta'sir k rsatishdagi z 
imkoniyatlaridan qanday foydalanyaptilar? 
7. oyaviy tarbiyada adabiyot va san'atning rni va roli qanday? 
8. oyaviy ta'sir k rsatish usul va uslublari deganda nimalar tushuniladi? 
NOOSFERA VA BARQAROR TARAQQIYOT STRATEGIYASI 
Barqarorlik uchun har bir xalq va mamlakat mas'ul. Odamzot boshqa 
mavjudotlardan farqli ravishda tabiat (yer muhiti)ga moslashibgina 
qolmay, balki aql hamda uning samarasi b Igan fan va texnika 
yordamida zining tobora sib boradigan ehtiyojlarini qondirishda unga 
faol ta'sir etadi. Keng hajmdagi ilmiy, texnikaviy va texnologik 
taraqqiyotdan foydalanishni oqilona izga, ya'ni butun insoniyat 
manfaatlariga muvofiq keladigan faoliyatlarga burib yuborish 
muammosi Planetar ong va yangicha tafakkur tarzini shakllantirishni 
taqozo etib turganini anglash lozim. 
Noosfera - Aql sohasi bevosita har bir individ faoliyati bilan uzviy 
bo liq ijtimoiy hodisadir. Shu ma'noda u har bir xalq va mamlakat 
aholisidan zi yashab turgan tabiiy muhit ifloslanishi, ya'ni tuproq, 
suv, havo zaharlanmasligi uchun qay urish, shu sohada ziga bo liq 
148 

---

boigan amaliyot bilan shu ullanishni taqozo etadi. Biroq bu faqat bir 
odamning ziga yoki butun mamlakat aholisiga bogiiq b Iganda edi, 
bu muammoni hal etish nisbatan oson b o i a r d i . Chunonchi, suv 
resurslaridan oqilona foydalanmaslik natijasida keyingi 30 yil ichida 
hayvonlarning 20 turi y qolib ketdi, rmon maydonlari keskin qisqardi, 
sahro va to rmonlari zavolga uchradi. Bunga bir misol 1923-yildan 
beri benzinga tetratil-svinets q shish natijasida havoning zaharlanishi 
nisbatan oshib ketdi. Buning oqibatida tirik organizmda modda 
almashinuvi buzilmoqda, masalan, aqliy zaif bolalar tu ilishi 
k paymoqda, miyaning doimiy o ri i paydo b lmeqda. U zararli 
modda suyakdagi kalsiyning raini egallash qobiliyatiga ega, oqibatda 
uzoq vaqt davomida uni zaharlamoqda. Albatta, olimlar mavjud 
vaziyatdan chiqib ketish y IIarini qidiryaptilar. Boshqa joylardagi kabi 
zbekistonda ham atrof-muhitni muhofaza etish, biologik xilma-xillikni 
asrab qolish b yicha Milliy dastur ishlab chiqilgan. Bunga k ra, atrof-
muhitni so lomlashtirish va mamlakatning barqaror rivojlanish y liga 
solib yuborish nazarda tutilgan. 
Barqaroriikning ikkinchi jihati borligiga e'tibor bergan ma'qul. 
Unga natijadorlik va jarayon nuqtai nazaridan qarash lozim. Agar 
jamiyat Noosfera davri talablarini hisobga olib, jiddiy ratsional bilimlarga 
tayansa, natijadorlik nuqtai nazaridan insoniyat barqaror rivojlanish 
pallasiga kirib oladi. Jarayon nuqtai nazaridan jamiyat va tabiat 
kooevolutsiyasi ta'minlangandagina taraqqiyot barqarorlik izmiga tushib 
ketadi. 
Barqaror rivojlanish xalqaro hamjamiyat qabul qilgan umumiy 
strategiya (uzoqqa m ljallangan maqsad rejasi)ning nomidir. Ushbu 
strategiya atrof-muhit (ekologiya), demografiya (aholishunoslik), 
iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotdan iborat uch muammoni hal etishni 
nazarda tutadi. Bu oya hozirgi va kelajak avlod uchun yuksak 
hayotiy standartlarni ta'minlash hamda yashash muhitini muhofaza 
etish va yaxshilashga qaratilgan. Zero, barqaror taraqqiyot zgarish 
jarayoni b lib, uning oqibatida tabiiy resurslardan va mabla lardan 
foydalanish, fan, texnologiya va ijtimoiy struktura (tuzilish)lardagi 
zgarishlar hozirgi va kelajakdagi ehtiyojlarni hisobga olgan holda 
kelishuv, murosalarni nazarda t u t a d i . Odamzotning b a r q a r o r 
taraqqiyot y o i i d a g i faoliyati natijasida Noosfera - Aql sohasi 
insoniyatning butun amaliyotini qamrab olishi kerak. Shundagina 
149 

---

atrof-muhit musaffoligida yashashni maqsad qilib olgan bilimdon 
inson shaxsi shakllanadi. Bunday jarayon har bir mamlakatda 
boshlanib, butun dunyoni qamrab olgandagina, individual va ijtimoiy 
ongda zgarish sodir b lib, z navbatida u ijtimoiy voqelikni ham 
tubdan zgartirib yuboradi.